Bunca gemi tiplerine rağmen, dünyada sayıları neredeyse binleri aşan römorkör tutkunları vardır. Linklerde kendi sitelerini kurmuşlardır ve izlerseniz yandan çarklı römorkörlerden başlayarak yakın yıllara kadar olan römorkörlerin fotoğraflarıyla ve açıklamalarla karşılaşırsınız.

Türkiye’de en yoğun römorkör, Osmanlı Devleti’nin son yüzyılında İstanbul limanında kullanılmıştır. Bunların ilk olanları yandan çarklı römorkörlerdi ve Cumhuriyet devrine kadar hepsi yabancı bayraklıydılar ve sahipleri tamamıyla yabancılardı!Bir çektirmeyi yedekleyen römorkör Ahırkapı Feneri önlerinde. Ressam: Michel Zeno Diemer.

İstanbul limanında yaşamın vazgeçilmezi olan mavnaların ve römorkörlerin nedenli önem taşıdığı, kültür yayını yapan kurumlar tarafından dahi önemsenmemiştir. Resim sanatçılarını derinliğine etkileyen İstanbul Boğazı, Haliç, Karaköy gibi mekanlara ait resimlerin pek çoğunda bir römorkör motifi yer alır. Michel Zeno Diemer’in Rumelihisarı- Römorkör ve Yelkenli üçlemesi.

Michel Zeno Diemer’in Rumelihisar’ı önünden yukarılara bir yelkenliyi yedekleyen römorkör tablosu Lucien Arkas’ın İzmir’deki Arkas Sanat Merkezi Koleksiyonu arasında bulunmaktadır.

Müze römorkörlerden bazılarının karada, bazılarının ise denizde sergilendiğini görürüz. Denizde korumaya alınmış olan müze römorkörlerden biri Cervia’dır. Mathilda isimli römorkör karada sergilenen müze römorkörlerden biridir. Müzesi’ne hibe edilen 1961 inşa Serviburnu römorkörü Türkiye’de ikinci müze römorkör olmaktadır.

RMK Müzesi’nde üçü de denizde olan müze römorkörler vardır. Bunlardan biri Vernicos ailesinin “Aghios Georgios” isimli buharlı yedekleme ve kurtarma römorkörüdür. Diğeri “Etna” isimli römorkördür. Üçüncüsü ise, Selanik Limanı’na ait Selanik isimli römorkördür. Bu römorkör sonraki yıllarda Osmanlı Donanması adına Selanik’te mayın gemisi olarak kullanılmıştır. 1935’de Deniz Kuvvetleri komutanlığı bünyesinde adı “Gonca” olarak değiştirilmiştir ve titiz yenilemelerden sonra halen RMK Müzesi’nde denizde korunmaktadır.

1960 gibi yıllarda Türkiye’de römorkör ihtiyacının devlet kurumu eliyle Almanya veya Hollanda’ya sipariş edilmesi gibi acıklı duruma karşın, günümüzde Türkiye’de inşa edilen römorkörler dünyanın her ülkesine ihraç edilmektedir.

Almanya’da inşa ettirilen altı römorkörün hikayesi

Denizcilik Bankası T.A.O adına 1960 yılında Almanya’da D.W.Kremer Sohn- Elmshorn Werft tersanesine Armutlu, Paşalimanı, Salıpazarı, Serviburnu, Tellitabya ve Tuzburnu adıyla 6 adet römorkör siparişi verilmiştir. Bu römorkörlerden Salıpazarı ve Tuzburnu TCDD Devlet Demiryolları ve Limanları İşletmesi’ne devredilmiştir. 1076-1081 ve 1124-1127 ve 1133-1135 serisi armatörler ayni teknik özelliklerde inşa edilmişlerdir. Mevcut çizim, 1133-1135 serisi Mariner, Challenger ve Parkin isimli römorkörlere aittir ve “Armutlu” serisi 6 römorkörle aynıdır. Kaynak: D.W.Kremer Sohn- Elmshorn-Glückstad arşivi.

D.W.Kremer Sohn 1950’de Türkiye Denizcilik Bankası A.O. adına 18 gemi siparişini gerçekleştirmiştir. Sipariş edilen gemiler, Türkiye’de o yıllardaki gemi inşa tersanelerinin durumunu yansıtacak özelliktedir ve tüm ağırlık devlet tersanelerindedir. D.W.Kremer Sohn- Elmshorn Werft’e 1951 yılında “Dalgıç,” “Gezer”, “Görür”, “Bulur,” “Arar” balıkçı gemileri, 1952’de Bakırköy ve Yeşilköy şehirhatları vapurları inşa ettirilmiştir. Çoğunlukla küçük tonajlı balıkçı gemileri inşa edebilen bu tersaneye 1960 yılında Armutlu, Paşalimanı, Salıpazarı, Serviburnu, Tellitabya, Tuzburnu isimli altı römorkör sipariş edilmiştir.

Mazisi 1764 yılına kadar giden D.W. Kremer Sohn tersanesi, muhtelif kereler eldeğiştirmiş ve bir gemi marangozu olan Johann Hinrich Kremer’in satın almasından sonra Elmshorn ve Glückstad’ta önemli gelişmeler sağlamıştır. 1978’de iflas etmiş olmasına karşın tersaneye ait tüm belgeler, gemi tasarımları, inşa edilen gemilere ait kayıtlar son derece muntazam olarak bir Alman disiplini ve kültür anlayışı olarak muhafaza edilmektedir. Bu bilgi ve belgelere dijital olarak ulaşılabilmektedir.Sanmar tarafından sahiplenerek, müze römorkör olarak yenilenen Armutlu Römorkörü.

Türkiye’de Müze Römorkör düşüncesi yıllar öncesinde Sanmar Onursal Başkanı Orhan Gürün’e aittir. Römorkör sevdasıyla yüklü Orhan Gürün Yüksek Denizcilik Okulu 1970 Makine sınıfı mezunudur. Paşalimanı römorkörünü müze römorkör yapmak amacıyla çıktığı yolda, bu hayaline Armutlu römorkörü ile kavuşmuştur. Böylece Türkiye’de Türk bayraklı olarak ilkkez “Armutlu” römorkörü müze römorkör olarak yeniden hayat bulmuştur.

Armutlu römorkörü Ereğli Kömürleri İşletmesi’ne devredilmiş ve Sanmar A.Ş.’nin Onursal Başkanı Orhan Gürün’ün anlattığı üzere; “2017 yılında Zonguldak Taş Kömür İşletmeleri’nden satın alarak yeniden hayata döndürmüştür. Yaklaşık iki yıllık bir restorasyonun ardından nostaljik gövdesine modern dokunuşların yapıldığı römorkör, yüzen bir müze römorkör olarak yeniden denizcilik kültürüne ve turizmine kazandırılmıştır.

Sanmar Yönetim Kurulu Başkanı Cem Seven; “Türk bayraklı bir römorkörü müze römorkör olarak kültürümüze, turizme kazandırmaktan mutluyuz”

Sanmar Yönetim Kurulu Başkanı Cem Seven, Armutlu römorkörü ile bağlantılı olarak şunları anlattı; “Eski yıllarda inşa edilmiş Türk Bayraklı bir römorkörü satın alıp yenilemek ve hem müze römorkör hem de özel günlerde seyir yapabilmek arzusu ile TDİ’ye ait Paşalimanı isimli römorkörün satış ihalesine en yüksek teklifi vermiştik. Ancak ihale iptal oldu ve römorkörü satın alamadık. Bu römorkör rıhtımda bağlı iken battı. Sonrasında Zonguldak Taşkömürü kurumunun elinde olan Armutlu isimli römorkörün satış ihalesine katılarak yine en yüksek teklifi vermek sureti ile römorkörü satın almayı başardık. Kondisyonunu düzeltebilmek için çok çaba sarfettik; yenileme süreci bir hayli uzun sürdü. Armutlu römorkörü Sanmar bünyesinde olan bir römorkör ve halen verilecek bir hizmeti yerine getirebilecek kadar bakımlı. Yaşamını karada değil denizde sürdürsün istedik. Yabancı misafirlerimiz geldiğinde römorkörle gezdirip bazen de kısa süreli seyir yapıyoruz.”Sanmar Onursal Başkanı Orhan Gürün.

Türkiye’de ilk Müze Römorkörü gerçekleştiren Sanmar Onursal Başkanı Orhan Gürün Sanmar A.Ş.’nin Onursal Başkanı Orhan Gürün şöyle anlatmıştır; 1961 tarihli Armutlu römorkörünü 2017 yılında Zonguldak Taş Kömür İşletmeleri’nden satın alarak yeniden hayata döndürdük. Yaklaşık iki yıllık bir restorasyonun ardından nostaljik gövdesine modern dokunuşların yapıldığı römorkörü, yüzen bir müze römorkör olarak yeniden denizcilik kültürüne ve turizmine kazandırdık. Armutlu römorkörünü yeniden denizlere kazandırma projesinin kökleri aslında benim çocukluğumdan gelen tutkunun vücut bulmasıdır.

Römorkörün restorasyon sürecinin tamamını kendim yönettim, her ayrıntı ile titizlikle uğraştım ve bundan büyük memnuniyet duydum. Yaz ayları Armutlu’daki evimizi çok seviyoruz. Römorkörlere olan tutkumu Turmepa’nın dergisinde de anlatmıştım; Çocukluğum römorkör sesleriyle doluydu. Ailemizde benden başka denizci yok. Evimiz Fatih Çarşamba semtinde idi. Ben o evde dünyaya geldim. Çarşamba’dan Haliç kıyısına indiğimizde kayıklar vardı. Kayıkları oyuncaklarım gibi severdim… Çocukluk yıllarında anneannemin evi Haliç Fener’de idi. O zamanlar Haliç’te iki köprü vardı. Bu köprüler gemiler geçeceği zaman açılırdı, her sabah beşte. Ben de anneanneme gittiğimde sabahın erken saatlerini bekler, gemilerin geçişini izlerdim. Bu gemilerin bazılarını römorkörler yedeklerdi. Çıkardıkları sesler, görüntüleri, dev cüsseleri beni çok etkilerdi. Bunlar, çocukluğum en keyifli anlarıydı. Çocukluğumun bu güzel seyirleri ve deniz araçlarına olan ilgim, seneler sonra denizci olmam konusunda beni ikna etti ve Yüksek Denizcilik Okulu’na başladım. Deniz ile ilk ciddi temasım, ona dokunuşum da bu sayede başladı. Sevgili abim Gökçen Seven ile 1976 senesinde bir römorkörcülük şirketi kurduk ve Sanmar adını verdik.

Gökçen Ağabey, benim römorkör aşkımı en iyi bilen insandı. En büyük hayalimin çocukluğumun döneminde yaşamış bir römorkörü alıp restore ettirmek, onu yeniden yüzdürmek olduğunu biliyordu. Bir gün bana ‘Git al, neyi bekliyorsun’ dedi. Bu yeterli teşvikin üzerine Kıyı Emniyet Müdürlüğü bünyesindeki Denizcilik Bankası’na gittim. Paşalimanı isimli 1961 tarihli bir römorkörü gösterdiler. Hurdaya çıkıyormuş. Talip olduk, derken tekne ihaleye çıktı.

Yıl 2016 idi; Açık artırmaya girdik. Karşımızda bir tane alıcı vardı. O da bizimle aynı parayı veriyor. O yükseltiyor, ben yükseltiyorum. Bir yerden sonra satışı yöneten kişi diğer alıcıya dönüp, ‘Beyefendi, siz bu römorkörü alırsanız ne yapacaksınız’ diye sordu. ‘Önce meraklısı var mı diye bakarım, olmazsa parçalar malzeme çıkarırım’ şeklinde cevap verdi.

Römorkörü müze yapacağım dedim

Ben ‘Müze yapacağım’ deyince şaşırdılar. En nihayetinde bana kaldı. Ancak römorkör devlet malı olduğundan, bazı bürokratik işlem ve süreçlerin tamamlanması gerekiyordu. Paşalimanı römorkörü çok yaşlanmıştı ve bakımsız bir halde idi. Camialtı Tersanesi’nde rıhtımın bir kenarında bağlıydı. Ne denli harap olduğunu bildiğim için de sürekli durumunu görmeye gidiyordum. Güvertesi yoğun paslı ve deliklerle dolu haldeydi, yağan yağmurlar içine doluyordu. Batacağını fark ettiğimden dedim ki, ‘İzin verin, ben ekibimi getirtip bunu yaptırayım’. Kabul etmediler ya da umursamadılar, belki de durumun böylesine tehlikeli olduğunu tahmin etmediler. Sonra bir gün haber geldi: Paşalimanı römorkörü batmıştı! Ağlayarak Camialtı Tersanesi’ne koştum Dakikalarca batığına baktım. Bürokrasiye yenilmiş, güzelim tarihî römorkörü kaybetmiştik. Paşalimanı römorkörü battıktan bir sene sonra ise Armutlu römorkörünü gördüm. Bu römorkör de DW Kremer Sohn-elmshorn Werft 1961 inşa bir römorkör idi. Zonguldak’taki Eren Enerji ile olan iş birliğimiz vesilesi ile gidiş gelişlerimde hurdaya çıkartıldığını öğrendim. Römorkörü satın almak için müracaat ettimse de ‘Devlet satmıyor’ denildi.

Ben hep ısrar ettim. Özellikle Zonguldak Liman İşletmeleri Başkanı çok yardımcı oldu. Nihayet Armutlu römorkörünü satın aldık.

Paşalimanı’ndan daha kötü durumdaydı. Bu da batacak diye ödüm kopuyordu. Ancak neyse ki, römorkör batmadan işlemler sonuçlandı ve Armutlu’nun restorasyon sürecine başladık. Yaklaşık iki sene sürdü. Tüm süreci bizzat kendim yönettim. Her anına tanıklık ettim. Tuzla ve Yalova’daki tersanelerimizde iş ortaklarımızın ve paydaşlarımızın da desteği ile restorasyona başladık. 58 yıl içinde makine dairesi, köprüüstü, mutfağı ve banyosu, güvertesi ve yaşam kabininde büyük oranda yıpranmalar olmuştu. Bu sebeple bazı kısımlarını restore etmek, bazı kısımlarını yeniden yapmak zorunda kaldık. Ancak tüm işlemleri aslına ve o dönemin yaklaşımına uygun olarak yaptık.

Türkiye’de ilk kez bir müze römorkör meydana geldi

İki yıl süren bu yenileme çalışmaları sonunda römorkörü Türk Loydu klas kurallarına göre sertifikasyon sürecini de dahil ederek eksiksiz tamamladık. Römorkördeki cihazların bir kısmı 1961 senesindeki hali ile duruyor, ancak günümüzün modern cihazlarını da ekledik. Çalışanlarımızın güvenliği her şeyden öncedir. Bu cihazları da bu sebeple ekledik. Böylece Türkiye’de ilk kez bir müze römorkör meydana geldi. Armutlu römorkörünü Avrupada’ki bazı benzerleri gibi denizde korumak istiyoruz.

Müze römorkör Armutlu, sadece benim çocukluğumun bir yansıması değil, aynı zamanda Türkiye denizcilik sektörünün de yakın tanıklarından. Denizciliğimizin bir belgesi, arşivinin bir parçası ve bu belgeyi korumuş olmanın mutluluğunu yaşıyorum. Armutlu, bundan sonraki hayatına gezici bir müze olarak devam ediyor. Tarihe ve denize meraklı dostlarımızla, bu tarihi araçla İstanbul kıyılarında günlük geziler yapıyoruz. Misafirlerimize hikayesini, tarihçesini anlatmak istiyoruz. En büyük isteğimiz. Armutlu’yu gelecek nesillere kazandırmak. Bir yerel tarih olayı ile de bağlantı kurduk; Armutlu römorkörü ile yerel halkı ve misafirleri bir deniz turuna davet ediyoruz. Bu tarihi güne tarihi bir değerle katılmak beni çok mutlu ediyor.

Paşalimanı Römorkörü.

Türkiye Denizcilik İşletmeleri AŞ. zamanla yaşlanan römorkörleri ihale yoluyla satışa çıkartmış ve satmıştır. Satışı ilan duyurulan Paşalimanı römorkörüne ait ihale özeti şöyledir; “Türkiye Denizcilik İşletmeleri Anonim Şirketi (TDİ)’ne ait Paşalimanı Romörkörü, 4046 Sayılı Özelleştirme Uygulamaları Hakkında Kanun Hükümleri Çerçevesinde “Satış” Yöntemiyle Özelleştirilecektir.

Geminin Adı: Paşalimanı

Geçici Teminat Bedeli:2.000 Dolar

Tanıtım Dokümanı ve İhale Şartları Belgesi ve Bedeli: 50 TL.

Son Teklif Verme Tarih ve Saati:20 Şubat 2014 -Saat 14.00.

İhale, kapalı zarf içerisinde teklif almak ve görüşmeler yapmak suretiyle pazarlık usulü ile gerçekleştirilecektir. İhale Komisyonunca gerekli görüldüğü takdirde ihale, pazarlık görüşmesine devam edilen teklif sahiplerinin katılımıyla açık artırma suretiyle sonuçlandırılabilir.” İhale sonuçlanmayacak ve Paşalimanı römorkörü Camialtı Tersanesi rıhtımında bağlı iken batacaktır.

Paşalimanı Römorkörü’nün Lloyd’s Register of Shipping’deki arşiv kaydı.

22 Ağustos 2014 tarihli yayında şu haber vardır; “Türkiye Denizcilik İşletmeleri A.Ş. Genel Müdürlüğü (TDİ A.Ş) mülkiyetinde bulunan ve 1961 yılında Almanya'nın Kremer Werft Tersanesi'nde inşa edilen108 grt'luk Paşalimanı Römorkörü Haliç'te bağlı bulunduğu Camialtı Tersanesi rıhtımında bilinmeyen bir sebepten dolayı battı.”

Paşalimanı Römorkörü'nün battığı bölgede yapılan incelemede, batık römorkörün etrafına yakıt sızıntısını engellemek için bariyer çekildiği ancak başka bir çalışma yapılmadığı öğrenildi. Alınan bilgiye göre Türkiye Denizcilik İşletmeleri Genel Müdürlüğü'nün Şubat ayında satışa çıkardığı ancak hafta sonu Haliç'te rıhtımda bağlı iken batan Paşalimanı Römorkörü’nü, yerinde sökmek için çalışmalar yaptığı kaydedildi.”

Salıpazarı Römorkörü’nün Lloyd’s Register of Shipping’deki arşiv kaydı.

Serviburnu Römorkörü

Serviburnu Römorkörü.

Türkiye Denizcilik İşletmeleri tarafından hurdaya çıkarıldıktan sonra Riport Liman işletmesi tarafından alınarak Rize’ye getirilen, Türkiye’nin yaşayan aynı yıla ait iki römorkörden biri olan ‘Serviburnu’ römorkörü Rize’deki hizmet görevini de tamamlayarak müze olmak için karaya çekilmiştir. 1961 yılında hizmete başladığı Türkiye Denizcilik İşletmeleri’nde hurdaya çıkarılıp, TDİ Haliç Camialtı tersanesinde çürümeye terk edilmişken 1999 yılında Riport tarafından alınarak Rize’ye getirilmiş olan ‘Serviburnu’ gerekli onarımları yapıldıktan sonra Rize’de 20 yıl liman hizmeti vermiştir. Riport’un yeni aldığı ‘Alibaba’ römorkörünün hizmete girmesi ile 2019 yılında servis dışı bırakılan Serviburnu 65 yıllık mazisinin kent kültürü, denizcilik tarihi ve turizm adına yaşatılmasına karar verilmiş ve Riport Yönetim Kurulu Başkanı Asım Çillioğlu, Belediye Başkanı Rahmi Metin ile yaptığı görüşmeler sonunda ‘Serviburnu’ müze olmak için karaya çekilmiştir.

Serviburnu römorkörü müze römorkör olarak karaya çekilirken. Riport Yönetim Kurulu Başkanı Asım Çillioğlu açıklamasında belirttiği üzere Serviburnu römorkörü müzeye çevrilecek ve gelecek nesillere artık kültür hatırası olarak hizmet verecektir. Asım Çillioğlu; “Türkiye’nin yaşayan en eski römorkörlerinden ‘Serviburnu’nu Fener-Boğaz Mahallesinde Belediye Fener tesisinde yaşatmaya devam ettiğimiz için mutluyuz. Projeyi gerçekleştiren Rahmi Metin Başkan’a tekrar teşekkür ederim” demiştir.

Salıpazarı Römorkörü

TCDD Mersin Liman İşletmesi emrine verilen Salıpazarı ve Tuzburnu römorkörleri 2000 yılına kadar hizmet vermeye devam etmişlerdir.

Tellitabya Römorkörü

Tellitabya Römorkörü Denizcilik Bankası T.A.O. Liman İşletmesi’ne bağlı olarak Karaköy- Galata rıhtımlarına gemilerin yanaştırılması ve avara edilmesine yedekleme hizmeti verirken, 21 Eylül 1983 günü yedeklediği turistik yolcu gemisinin hatalı bir manevrası sonucu devrilerek batmıştır. 5 kişi olan mürettebatı kurtarılmıştır.

Tuzburun (Kaydı bu şekildedir) Römorkörü’nün Lloyd’s Register of Shipping’deki arşiv kaydı.

Tuzburnu Römorkörü

Tuzburnu römorkörünün Mersin liman İşletmesi kayıtlarında fotoğrafı olmadığı bildirilmiştir. MDTO- Mersin Deniz Ticaret Odası da ayni olumsuz cevabı vermiştir. TCDD Genel Müdürlüğü Liman İşletmesi’ne devredilen Tuzburnu ve Salıpazarı römorkörleri Mersin Limanı’nda hizmet vermişlerdir.

8 Haziran 1987 tarihli ve 19481 Sayılı Resmi Gazete’de yer aldığı üzere; TCDD Liman İşletmesi Merkez Alım Satım ve İhale Komisyonu Başkanlığından yapılan ihale duyurusunda “Kuruluşumuz Mersin Limanında hizmet gören Salıpazarı ve Tuzburnu Römorkörlerinin yardımcı makinelerinin bakım ve tamirleri için ihtiyaç duyulan 10 kalem malzeme satın alınacaktır. Tekliflerin en geç 21/7/1987 Salı günü saat 15.00'e kadar, Ankara'da TCDD işletmesi Genel Müdürlüğü Malzeme Dairesi Başkanlığında toplanacak komisyonumuza verilmiş veya gelmiş olması şarttır“ talebi bildirilmektedir.

Umarım Salıpazarı ve Tuzburnu römorkörlerinin fotoğrafları bulunacaktır ve akıbetleri hakkında bilgi verilecektir.

Osman Öndeş (Araştırma Makalesi)