Yemen'in büyük bölümünü kontrol eden İran destekli Husi militanları, Gazze Şeridi'nde İsrail'le savaşan Filistinli militan grup Hamas'a destek amacıyla Kızıldeniz'deki uluslararası gemilere düzenledikleri saldırılarda balistik füzeler ve "kamikaze" insansız hava araçları da dâhil olmak üzere bir dizi gelişmiş silah kullandı.
Saldırılar 19 Kasım'da Husi komandolarının Kızıldeniz'in güneyinden geçmekte olan Galaxy Leader kargo gemisine bir helikopter indirmesiyle başladı. Gemiyi Yemen'deki Hudeyde Limanı’na doğru yönlendirdiler ve hâlâ ellerinde tuttukları mürettebata el koydular.
O tarihten bu yana bölgede 29 gemi daha saldırıya uğradı ve bunlardan 13'ü füze ya da insansız hava araçlarıyla doğrudan vuruldu. Saldırılar, yaklaşık %12'si Kızıldeniz'den geçen küresel ticarette büyük aksamalara neden oldu.
Reuters bugüne kadar saldırıya uğrayan gemileri listeledi ve Husi militanlarının ticari gemileri hedef almak için nasıl bir silah kombinasyonu kullandığını inceledi. Analiz, Gazze savaşının başlamasından bu yana Husilerin insansız hava aracı ve füze faaliyetlerinin nasıl arttığını ve 11 Ocak'ta başlayan Yemen'deki üslerine yönelik Batı askeri hava saldırılarına rağmen nasıl devam ettiğini gösteriyor.
Husi saldırıları, Afrika Boynuzu ile Orta Doğu arasında bir geçiş noktası olan Bab el-Mendeb Boğazı ile birleşen güney Kızıldeniz ve komşu Aden Körfezi'ndeki gemileri hedef aldı.
Bab el Mendeb Arapça'da "Gözyaşı Kapısı" anlamına geliyor ve bu boğazın tehlikeli seyrüseferine bir gönderme. Dar su yolu, doğu Afrika kıyısındaki Cibuti ve Eritre ile büyük bölümü Husi kontrolü altında olan batı Yemen arasında yer alıyor.
Bab el-Mendeb Akdeniz ile Hint Okyanusu arasında stratejik bir bağlantı. Körfez ve Asya'dan Batı pazarlarına yapılan ihracatın Süveyş Kanalı'na girmeden önce buradan geçmesi gerekiyor.
En dar noktasında sadece 18 mil genişliğinde olan Bab el-Mendeb'de gemi trafiği, gelen ve giden sevkiyatlar için iki kanalla sınırlıdır ve bu da zaman zaman tıkanıklıklara yol açıyor.
Yemen'in en kalabalık bölgelerini kontrol eden Husiler, İsrail Gazze'ye yönelik "kuşatmasını" durdurana kadar saldırılarına devam edeceklerini söyledi. İsrail hükümeti, 7 Ekim'de Hamas tarafından İsrail'e düzenlenen saldırıda ele geçirilen rehinelerin serbest bırakılmasını sağlayana ve Filistinli militan grubu yok edene kadar Gazze'ye yönelik saldırılarını sürdürme kararı aldı.
Reuters'ın rapor edilen olaylara ilişkin analizi, Gazze çatışmasının patlak vermesinden bu yana Husi insansız hava aracı ve füze saldırılarının nasıl tırmandığını ve Batı'nın 11 Ocak'ta Yemen'deki kara hedeflerine yönelik hava saldırılarının başlamasından bu yana nasıl devam ettiğini gösteriyor. Geçtiğimiz hafta bu hava saldırılarının hızı yavaşlarken, bölgedeki ABD ve müttefik deniz kuvvetleri tarafından füze ve insansız hava araçlarına yapılan müdahaleler arttı.
Merkezi Londra'da bulunan askeri düşünce kuruluşu Uluslararası Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'nde (IISS) açık kaynak analisti ve araştırma görevlisi olan Fabian Hinz, Batı'nın hava saldırılarının Husilerin kabiliyetlerini ne kadar azalttığının belirsiz olduğunu söyledi. Hinz, "Genel olarak böyle bir cephaneliğin %100 etkisiz hale getirilmesinin neredeyse imkansız olduğunu söyleyebilirim" dedi.
Husiler hava saldırılarının kabiliyetleri üzerinde hiçbir etkisi olmadığını söyledi.
Füzelerin veya insansız hava araçlarının ele geçirilmesi
İsrail, ABD ve müttefikleri Gazze'de çatışmanın başlamasından bu yana Husi füzelerini ve insansız hava araçlarını vuruyor. Hedeflerin çoğu bilinmiyordu ya da İsrail'e doğru gidiyordu, ancak zaman ilerledikçe çoğunun donanmaya ait veya ticari gemileri hedef aldığından şüphelenildi.
Husi saldırılarının çoğu konteyner gemileri ve kuru yük gemilerinde gerçekleşti. Ancak 26 Ocak'ta uluslararası emtia tüccarı Trafigura adına işletilen Marlin Luanda petrol tankeri, Aden Körfezi'nde Husilerin gemisavar füzesiyle vuruldu ve yangın birkaç saat sürdü.
Nakliye ve sigorta kaynakları, herhangi bir can kaybı bildirilmemesine rağmen olayın krizde şu ana kadarki en yıkıcı olay olduğunu söyledi.
Veri ve analiz grubu Kpler, 30 Ocak tarihli bir raporunda, "Marlin Luanda'ya yapılan son saldırı, gemiler için süregelen riski ve mevcut krizin öngörülebilir gelecekte nakliye ve emtia piyasalarını etkileme olasılığını ortaya koyuyor" dedi.
Husi cephaneliği
Husiler, eylül ayında bir güç gösterisi olarak başkent Sanaa'da seyir ve balistik füzelerin yanı sıra uzun menzilli silahlı insansız hava araçları da dahil olmak üzere silah taşıyan binlerce asker ve kamyonla geçit töreni yaptı. Zırhlı araçlar ve sürat tekneleri, "Amerika'ya ölüm, İsrail'e ölüm" yazılı pankartlar sergiledi.
Bölgesel ve askeri uzmanlara göre 1990'larda Suudi Arabistan'ın Yemen'deki dini nüfuzuna karşı silahlı bir grup olarak ortaya çıkan Husiler, uzun süredir İran'dan para, silah ve eğitim alıyordu.
İran, Husi kampanyasını desteklediğini dile getirmesine rağmen, Yemenli gruba silah ve istihbarat sağladığını yalanladı. Husiler, kendi silahlarını ürettiklerini ve yakın ilişkileri olsa bile İran'dan silah almadıklarını veya İran'dan emir almadıklarını ısrarla belirtti.
Eylül ayındaki askeri geçit töreninde, 850 ila 1.200 mil (1.350-1.950 km) menzile sahip olan ve İsrail topraklarına ulaşma kapasitesine sahip karadan karaya İran Toofan füzesi de dâhil olmak üzere İran yapımı silahlar sergilendi.
İslamcı grupları ve milisleri araştıran İsrail merkezli bir düşünce kuruluşu olan Meir Amit İstihbarat ve Terörizm Bilgi Merkezi'nin (ITIC) raporuna göre, eylül ayındaki askeri geçit töreninde, 850 ila 1.200 mil (1.350-1.950 km) menzile sahip olan ve İsrail topraklarına ulaşabilen karadan karaya İran yapımı Toofan füzesi de dahil olmak üzere İran yapımı silahlar sergilendi.
ITIC'e göre geçit töreninde ayrıca aralarında yaklaşık 300 mil (500 km) menzile sahip Tankil füzeleri ve hem karadaki hem de denizdeki hedefleri vurabilen seyir füzeleri Quds Z-0'ların da bulunduğu Kızıldeniz'deki gemileri vurabilen yeni kıyıdan denize füzeler de yer aldı.
İngiltere merkezli bir danışmanlık şirketi olan Universal Defence and Security Solutions'dan bir uzmana göre, Husiler 2014 yılında Suudi destekli hükümeti devirerek Sanaa'yı ele geçirdiklerinde, önceki hükümetten, özellikle kısa menzilli balistik füzeler, karadan karaya ve seyir füzeleri olmak üzere, bazıları devriye gemilerinde konuşlandırılmış askeri teçhizat ve bilgi birikimine sahip personeli de miras aldılar.
Konunun hassasiyeti nedeniyle ismini vermek istemeyen uzman, İran yapımı yeni silahlarının Qasef-1 ve Qasef-2K keşif ve saldırı dronlarını içerdiğini söyledi. Ucuz ve basit olan bu insansız hava araçları yaklaşık 30-40 kg'lık küçük bir savaş başlığı ile 50-60 mil menzile sahip.
Diğer insansız hava araçlarının, yaklaşık 300 mil daha uzun menzile ve 18 kg'lık daha küçük savaş başlıklarına sahip olan Qasef'e benzeyen Sammad 1, 2 ve 3'ü içerdiğini söyledi.
Savunma uzmanı, İran'dan silah sistemleri ve parça tedariğinin Husilerin Kızıldeniz'deki günlük saldırılara devam edebilmesi anlamına geldiğini söyledi. Ayrıca Husilerin temel roket ve insansız hava araçları için kendi mühimmatlarının bir kısmını üretebildiklerini söyledi.
Uzman, "Ateşli silah sistemlerinin birçoğunun önemli bir hasara neden olmaması özellikle önemli değil. Sigortaya dayanan deniz ticareti üzerindeki yıkıcı etkinin bakımı oldukça kolaydır, önemli mali etkiye ve operasyonel karmaşıklığa neden olur" dedi.
Tek yönlü saldırı droneları
Batılı askeri ve denizcilik şirketleri Kızıldeniz'deki son gemi saldırılarında kullanılan insansız hava araçlarının türleri hakkında kamuoyuyla çok az bilgi paylaştı.
29 Kasım'da Orta Doğu, Orta ve Güney Asya'yı kapsayan ABD Merkez Komutanlığı (CENTCOM), USS Carney destroyerinin Yemen'de Husilerin kontrolündeki bölgelerden fırlatılan İran yapımı bir KAS-04 insansız hava aracını - ABD'nin Samad insansız hava aracına verdiği isim - düşürdüğünü açıkladı.
Daha güvenli ve temiz denizciliği teşvik etmeye odaklanmış bir petrol firmaları birliği olan Petrol Şirketleri Uluslararası Denizcilik Forumu (OCIMF) tarafından hazırlatılan bir rapor Shahed-136'yı Orta Doğu'da faaliyet gösteren ticari gemilere karşı en sık kullanılan "başıboş mühimmat" olarak tanımladı. Bu tür insansız hava araçları nihai bir hedef belirlenmeden önce bir bölgede daireler çizebiliyor.
Ağustos ayında yayınlanan ve küresel risk analistleri Sibylline tarafından hazırlanan rapora göre, Shahed ilk kez Husiler tarafından Eylül ve Aralık 2020 tarihleri arasında Yemen'deki savaşta kullanıldı.
Rus güçleri tarafından Ukrayna'da yaygın olarak kullanılan Shahed-136, kamyona monte edilmiş konteynerlerden hafif yukarı doğru bir açıyla ateşlenebiliyor. Küçük bir roket güçlendirici, fırlatılmadan önce insansız hava aracını havaya itmeye yardımcı oluyor. Ana piston motoru daha sonra uçuşa güç sağlamak için görevi devralıyor.
Drone kendisine tahsis edilen koordinatlara doğru hareket eder. Dolaşan mühimmatlar genellikle hızlarını ve konumlarını hesaplamak için bir navigasyon sistemine ve bazen de ticari uydu ağlarına bağlı sensörlere sahip olurlar.
OCIMF raporuna göre, Kasım 2022'de Umman açıklarında MV Pacific Zircon'a saldırmak için kullanılan bir Shahed-136'nın yayınlanan görüntüleri, gemide gerçek zamanlı navigasyonu mümkün kılabilecek bir uydu alıcısına işaret ediyordu. Bu teknoloji aynı zamanda Husi operatörlerin hedef koordinatlarını uçuş sırasında manuel olarak değiştirmelerine de olanak sağlayabilir.
Drone engelleri aşıp kıyıdan uzaklaştıktan sonra radardan kaçınmak için daha alçak bir uçuş rotası izleyebilir. Shahed-136'nın delta kanat tasarımı ona düşük bir radar izi verir. Düşük irtifada hareket etme kabiliyeti ile birleştiğinde, bu ticari radar tarafından tespit edilmesini zorlaştırır.
Çatışmalarda kullanılan silahları izleyen bir araştırma kuruluşu olan Çatışma Silahlanma Araştırması Körfezi'ndeki bölgesel operasyon başkanı Taimur Khan, iç savaş sırasında belgelenen Husi insansız hava araçlarının GPS koordinatlarını kullanarak statik hedefleri vuracak şekilde tasarlandığını söyledi. Ancak nakliye saldırıları daha karmaşık görünüyordu.
Khan, "Bir kargo gemisi gibi hareketli bir hedefi, hatta nispeten yavaş hareket eden bir hedefi güvenilir bir şekilde vurmak için, bir tür terminal rehberliğine ihtiyaç duyulacaktır" dedi.
Bir hedef ele geçirildiğinde, başıboş mühimmatlar yörüngeyi ayarlayabilir ve yukarıdan aşağıya saldırarak çarpma anında patlayabilir.
Askeri ve bölgesel uzmanlar, İran'ın Ortadoğu'daki 'Direniş Ekseni'nin bir diğer üyesi olan Lübnanlı Şii grup Hizbullah'ın Husilere askeri eğitim ve yardım sağladığını söyledi. Husiler ise bunu yalanladı. Hizbullah herhangi bir yorumda bulunmadı.
2017 yılına kadar İsrail istihbarat servislerinde görev yapan eski üst düzey yetkili ve şu anda Bar Ilan Üniversitesi Begin-Sadat Stratejik Araştırmalar Merkezi'nde çalışan Eyal Pinko, Hizbullah'ın özellikle Husilerin deniz yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olduğunu söyledi.
2004'ten bu yana Husileri inceleyen Pinko, bunların arasında füze fırlatmalarının daha iyi kontrol edilmesi için radar ve elektro-optik direktörlerin bulunduğu Yemen kıyısı boyunca yedi deniz üssü ve 30 kontrol noktasının bulunduğunu söyledi.
Pinko, "Bu, tespit için devasa bir kıyı savunma hattı ve ayrıca AIS (gemi takip) sistemlerini ve ayrıca İran'dan gelen istihbaratı kullanıyorlar" dedi. Otomatik tanımlama sistemi veya AIS, denizcilik otoritelerinin ve şirketlerinin ticari nakliyeyi kamuya açık olarak takip etmesine ve gemileri tanımlamasına olanak tanıyan bir aktarıcı sistem.
Husilerin cephaneliğinde kullanılmayan silahlar arasında İran yapımı Sadaf yüzer mayınları da yer alıyor. Aynı zamanda özel sektör güvenliği konusunda da danışmanlık yapan Pinko, bu tür mühimmatların nispeten basit ve konuşlandırılması kolay olmasına rağmen, Kızıldeniz'de kullanılmaları durumunda ticari gemicilik üzerindeki etkilerinin önemli olacağını söyledi.
Ukrayna'daki savaş sırasında Karadeniz'e yerleştirilen yüzer mayınlar büyük etki yaratarak gemicilik şirketleri ve sigortacıları arasında alarma neden oldu.
Husilere karşı saldırılar
Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve diğer müttefik ülkeler, deniz taşımacılığına yönelik saldırılara karşılık olarak Yemen'deki Husi askeri hedeflerine havadan ve denizden saldırılar düzenledi.
İlk saldırı dalgası 11 Ocak'ta gerçekleştirildi: ABD ve İngiltere'nin Yemen'de yaklaşık 30 farklı noktayı hedef alan gece saldırıları. Saldırılar Ocak ayı boyunca devam etti. Pentagon, karadaki gemi savar füzelerinin yanı sıra kıyı radarlarını, Husilerin hava gözetleme kabiliyetlerini ve silah depolama alanlarını vurduğunu açıkladı.
Kıyı boyunca bir kilometre kuzeyde, benzer bir yerleşke 11 Ocak'taki aynı saldırı dalgası sırasında vuruldu. Maxar Technologies'den alınan görüntüler, 2 Temmuz tarihli Airbus görüntüsüyle karşılaştırıldığında, dağınık enkaz ve eksik yapılar gösteriyor.
Maxar ayrıca Sana Havaalanı’nın eteklerindeki yerlerin, eski görüntülerle karşılaştırıldığında hasar gibi görünen yerlerin görüntülerini de yayınladı. Biri Maxar tarafından radar tesisi olarak tanımlanırken, diğerinin yeri belirtilmedi.
CENTCOM, ABD saldırılarının fırlatılmak üzere olan bir dizi Husi gemisavar füzesini vurduğunu söyledi.
IISS araştırma görevlisi Hinz, "Bu istihbarat ve hedefleme açısından oldukça zor çünkü füzenin nerede olduğunu, nereye hareket ettiğini, nereden ateşlemek istediklerini bilmeniz gerekiyor. Bu da Amerikalıların bir miktar başarı elde ettiğini gösteriyor. Hâlâ Husilerin cephaneliğini ne derece zayıflattıklarını bilmiyoruz" dedi.
Küresel nakliye kesintileri
Saldırılar devam ederken nakliye şirketleri bazı seferleri Afrika'nın güneyindeki Ümit Burnu üzerinden yeniden yönlendiriyor. Bu aksaklık, malların teslimat maliyetlerini arttırma tehdidinde bulunarak küresel enflasyonu tetikleyebileceği endişelerini artırıyor. Tüketim mallarının taşındığı konteyner taşımacılığı, su yolundaki sabit rotalar nedeniyle Kızıldeniz'deki saldırılardan en çok etkilenen segment oldu. Tedarik zinciri platformu project44'ün analizine göre, geçen yılın aralık ayının başından 30 Ocak'a kadar olan dönemde 373 konteyner gemisinin rotasını Afrika'ya çevirdiği tahmin ediliyor. Project44 verilerine göre Süveyş Kanalı'ndan geçen konteyner gemilerinin sayısı saldırıların başlamasından bu yana yaklaşık %65 oranında azaldı.
Yüksek riskler nedeniyle denizciler Yemen çevresindeki yüksek riskli bölgelere girerken çifte ücret almak için anlaşmalar imzalıyor.
Denizcilerin önde gelen sendikası Uluslararası Taşımacılık İşçileri Federasyonu'nun Genel Sekreteri Stephen Cotton, "Denizcilerde haklı bir endişe var çünkü çok sayıda gemi vuruluyor. Kaptanlardan gelen geribildirim, kesinlikle konteyner ticaretinde, Cape'in etrafından dolaşmaktan çok daha mutlu oldukları yönünde" dedi.
Süveyş Kanalı, küresel konteyner gemisi yükünün yaklaşık üçte biri tarafından kullanılıyor. Gemileri Afrika'nın güney ucuna yönlendirmenin, Asya ile kuzey Avrupa arasındaki her gidiş geliş için 1 milyon dolara kadar ekstra yakıt maliyetine yol açması bekleniyor.
Kızıldeniz'deki son saldırının ardından Orta Doğu'da arzın kesintiye uğrayabileceği endişesi 2024 yılının ilk işlem seansında petrol fiyatlarını yükseltti.
