Türk denizcilik sektörünün en önemli klas kuruluşu Türk Loydu, "Savunma Sanayiinde Otonom deniz Araçları” başlıklı bülten yayımladı.
Türk Loydu tarafından hazırlanan bülten şöyle:
“Önümüzdeki birkaç yıl içinde denizcilik sektöründe görmeyi bekleyebileceğimiz en büyük değişikliklerden biri de otonom teknolojilerin daha fazla benimsenmesidir.
Günümüzün hızla değişen ve gelişen dünyasında, savunma sanayi, ileri teknolojilere olan talep ve ihtiyaç doğrultusunda sürekli evrim geçirmektedir. Bu kapsamda, otonom deniz araçları, savunma stratejilerinde önemli bir dönüşüm yaşanmasına sebep olmaktadır. Otonom deniz araçları, insan müdahalesi olmadan özerk olarak görev yapabilme yeteneğine sahip teknolojik harikalar olarak öne çıkıyor.
Bu bültenimizde, savunma sanayiinde otonom deniz aracı teknolojilerinin giderek artan önemine ve benimsenmesine yönelik eğilimlere odaklanacak ve sektördeki güncel gelişmeleri ele alacağız.
Savunma Sanayiinde Otonom Deniz Araçları
Dünyada savunma sanayi alanında otonom deniz araçlarının kullanımı, deniz güvenliği, denizaltı keşfi ve gözetimi, mayın tarama ve anti-denizaltı savaşı gibi birçok alanda önemli bir rol oynamaktadır. Otonom deniz araçları, geleneksel insanlı gemilerden farklı olarak, operasyonlarını insan müdahalesi olmadan gerçekleştiren, kendi kendine seyreden veya uzaktan kumanda edilebilen araçlardır.
Gözetim ve Keşif
Otonom deniz araçları, su üstü, su altı ve atmosferde gözetim ve keşif görevlerini etkin bir şekilde yerine getirebilir. Özellikle sınır güvenliği, deniz kuvvetleri ve sahil güvenlik birimleri tarafından kullanılarak, geniş alanları tarayarak tehditleri tespit etme ve belirli bölgeleri izleme görevlerini gerçekleştirebilirler.
Mayın Tarama
Otonom deniz araçları, mayın tarama operasyonlarında insanları riske atmaksızın denizaltı mayınlarını tespit edebilir ve etkisiz hale getirebilirler. Bu, gemi trafiğinin güvenliğini sağlamak ve deniz yollarını temizlemek için önemli bir uygulamadır.
Anti-denizaltı Savaşı
Otonom deniz araçları, düşman denizaltılarını tespit etmek, izlemek ve engellemek için kullanılabilir. Uygun sensörlerle donatıldıklarında, denizaltıları tespit etmek ve denizaltı karşıt harbi (anti submarine warfare - ASW) operasyonlarına katkı sağlamak için etkili bir araç haline gelirler.Torpido ile donatılan versiyonları denizaltılar için tehdit olabilir.
Droneların Deniz Üzerinde Kullanımı
Otonom deniz araçları bazı durumlarda su üstünde insansız hava araçlarını (UAV' ler veya dronlar) taşıyabilirler. Bu şekilde, deniz ve hava alanlarında entegre bir gözetim ve keşif ağı oluşturarak daha kapsamlı bir operasyon alanı sağlanabilir.
Korvet ve Fırkateynlerde Yardımcı Rol
Otonom deniz araçları, savaş gemilerine entegre edilerek onların gözetim ve keşif kapasitelerini artırabilir, özellikle gemi etrafında gözlem yapmak ve belirli görevleri yerine getirmek için kullanılabilirler.
İDA (İnsansız Deniz Aracı)
İnsansız Deniz Aracı (İDA), insan müdahalesi olmaksızın deniz ortamında görev yapabilen ve kendini yönetebilen, genellikle uzaktan kumanda veya önceden belirlenmiş rotaları takip ederek çalışan araçlardır. İDA' lar, genellikle otonom deniz araçları olarak da adlandırılır ve denizdeki çeşitli görevleri yerine getirmek için kullanılırlar.
İDA'lar, su üstü, su altı veya yüzey altında çalışabilen farklı tiplerde olabilirler:
Su Üstü İDA'lar
Su yüzeyinde hareket eden ve genellikle uzaktan kumanda edilebilen araçlardır. Özellikle deniz gözetimi, keşif, kargo taşımacılığı, sınır güvenliği ve çevresel izleme gibi alanlarda kullanılabilirler.
Su Altı İDA' lar (Denizaltılar)
Su altında hareket edebilen ve denizaltı görevlerini yerine getiren araçlardır. Keşif, denizaltı mayın tarama, denizaltı karşıtı operasyonlar ve bilimsel araştırmalar için kullanılabilirler.
Yüzey Altı İDA'lar (ROV - Uzaktan Kumandalı Araçlar)
Denizin altında hareket edebilen ve su altında çeşitli görevleri yerine getiren araçlardır. Denizaltıların keşfi, dalış destek operasyonları, sualtı inşaatı ve çevre çalışmaları için kullanılırlar.
SİDA (Silahlı İnsansız Deniz Aracı)
Üzerinde silah taşıyan İDA’ya verilen genel isimdir. SİDA tiplerine göre hava savunma, su üstü, deniz altı savunma yapabilirler. Deniz güvenliği ve savunma amaçları için kullanılır ve özellikle deniz savaşları, denizaltı karşıtı operasyonlar ve sahil güvenliği gibi alanlarda önemli bir rol oynamaktadırlar.
SİSAA (Silahlı İnsansız Su Altı Aracı)
Torpido taşıyabilen silahlı insansız dalma-çıkma yapan, görev alanı su altı olan deniz araçlarıdır. Günümüzde su altı ile muhabere çok zor olduğundan bu projeler geliştirme aşamasındadır.
KİDA (Kamikaze İnsansız Deniz Aracı)
KİDA (Kamikaze İnsansız Deniz Aracı), sualtı ve suüstü görevlerde kullanılabilen silahlı bir insansız deniz aracıdır. Bu platform, su altından ve üstünden hedeflere saldırma yeteneğine sahiptir. Adını, Japonların 2. Dünya Savaşı'nda kendi uçaklarını feda ederek gerçekleştirdiği saldırılardan alır.
Türk Savunma Sanayii' nin bir ilk olan "Kama" adlı sistem, kamikaze araçlarının radar izini düşük tutmak için açılı yüzeyler kullanarak su altında gizlenme yeteneği sağlar. Kama, hedefe su altından veya su üstünden saldırabilme yeteneğine sahiptir. Düşman tespit menziline yaklaşıp sonra su üstüne çıkarak hızlı saldırılar gerçekleştirebilme kabiliyetine sahiptir. Ayrıca, çoklu saldırılarda düşman savunma sistemlerini aşarak hedefi etkisiz hale getirme yeteneğine sahiptir.
Üç KİDA aracının ilk ikisi imha edilse de üçüncüsünün hedefe ulaşarak infilak ederek hedef gemiye zarar verebilme kapasitesi bulunmaktadır. Ares Tersanesi ve Meteksan Savunma "Kama" deniz aracını üretirken, Havelsan ise "Çaka" deniz aracını üretmektedir.
Savunma Sanayiinde İnsansız Deniz Araçları Konusunda Çalışan Başlıca Ülkeler
Savunma sanayi otonom deniz araçları üzerinde çalışan birçok ülke bulunmaktadır. Bunlardan en önemlileri olarak; Amerika, Çin, İngiltere, İsrail ve Türkiye öne çıkmaktadır.
Amerika Birleşik Devletleri
Bir kıta gücü olması, askerlerinin büyük kısmının ana karadan uzak olması, okyanusa kıyısı olması vb. nedenlerden dolayı otonom teknolojileri lojistik gemi maksadına uygun şekilde konfigüre etmiştir.
İnsansız deniz araçlarında dünyanın en büyük deniz endüstrilerinden biri olan Amerika’nın çok sayıda projesi vardır. Boyutları 1-2 m aralığında küçük olan test halinde çok projeden ‘’Adaro’’ ve 40 m olan ‘’Seahunter’’ dünyaya duyurulan okyanus aşırı İDA’ ların başında geliyor.
Mini İDA’ lar
Hürmüz Boğazı'nın manevra zorluğu, ABD'nin uçak gemisi gücünü Basra Körfezi'ne taşımasını engellemiştir. ABD, bu bölgelerde etkin olabilmek ve varlığını sürdürebilmek amacıyla çok sayıda mini İDA projesini hayata geçirmektedir. Umman denizi Hürmüz boğazı Babülmendep boğazı güvenliğini sağlamak ve deniz haydutluğundan ticari tekneleri korumak için 8 metre boyunda İDA’ larının yanı sıra 2 metre boyunda mini İDA çalışması mevcuttur ve bu İDA'lar aynı zamanda bilgi toplama ve deniz trafiğini denetleme amacıyla kullanılacaktır.
Amerika'nın Büyük İnsansız Suüstü Lojistik Gemileri (Large Unmanned Surface Vehicle)
Spearhead Sınıfı Seferi Nakliye Gemileri
Spearhead sınıfı seferi nakliye gemileri, bir tabur büyüklüğünde askeri ve önemli kargoları çok hızlı şekilde dünyanın hemen her yerine her koşulda ulaştırmak üzere tasarlanmış gemilerdir. Gemiler askeri görevlerin haricinde doğal afet durumlarında lojistik sağlayabilmektedir. USNS Apalachicola, insan müdahalesi olmadan 30 gün kadar seyir yapabilmektedir.
Ranger Sınıfı Seferi Nakliye Gemileri
ABD, lojistik kapasitesini artırmayı amaçlayarak Ranger sınıfı nakliye gemilerini kullanmayı planlamaktadır. Bu gemilerin test faaliyetleri hızlandırılmış durumdadır. İnsansız yüzey gemisi Ranger, Eylül 2021'de bir Standart Füze-6'nın fırlatılması için dört hücreli bir Mk 41 Dikey Fırlatma Sistemi ile donatılmış USV' nin güvertesinden fırlatma işlemi gerçekleştirmiştir. Bu gemi ayrıca sanallaştırılmış bir Aegis Silah Sistemi paketini taşımaktadır.
Çin
Çin'in deniz güvenliği ve deniz kuvvetlerini güçlendirmek için insansız ve otonom deniz araçları konusunda ciddi bir ilgi gösterdiği bilinmektedir. Çin, denizaltılar, yüzey gemileri ve insansız deniz araçları gibi çeşitli deniz araçlarının geliştirilmesine odaklanmaktadır.
Çin, Güney Çin Denizi'ndeki ticari faaliyetleri denetlemeyi amaçlayan jeopolitik ve ticari anlamda kritik bir bölgede daha etkin varlık göstermek için kısa menzilli İDA (İnsansız Deniz Aracı) projelerine sahiptir. Bölgeyi kontrol etmek için ABD anakarası çok uzak olduğundan, daha büyük ve deplasmanlı gemilere ihtiyaç duyulmaktadır, bu durum üretilen İDA' lar üzerinde önemli etkilere sahiptir.
Çin, 2019 yılında JARI-USV adını taşıyan insansız deniz aracını tanıttı. Bu araç yaklaşık 15 metre uzunluğunda ve 20 ton deplasmana sahip olup, aşamalı dizi radar sistemi, dikey fırlatma sistemleri ve torpidolar gibi yeteneklerle hava savunma, gemisavar ve denizaltı karşıtı görevleri gerçekleştirilebilmektedir.
JARI-USV, ön güverteye monte edilmiş 30 mm' lik bir top ve lazer güdümlü roket bölmesi ile donatılmıştır. Ayrıca, dört hücreli dikey fırlatma sistemleri (VLS) gibi farklı silah sistemleri de bulunmaktadır. Gemide denizden havaya füzeler (SAM) için merkezi bir konum ve 324 mm' lik torpido kovanları da yer almaktadır.
Sea Hunter
Sea Hunter' ın temel amacı, denizaltı ve mayın avcılığı alanlarında kullanılmak üzere silahlandırılmaktadır. Bu yönde, araç, taşıması planlanan silah ve elektronik harp sistemlerine sahiptir. Sea Hunter, aktif ve pasif modlarda çalışabilen bir sonar sistemini bünyesinde barındırır. Denizaltı tespit edildikten sonra, düşman denizaltısını avlamak için 3 adet Mk-54 hafif torpido veya 6 adet çok hafif CRAW torpido taşıyabilecektir.
İngiltere
İngiltere Savunma Bakanlığı, özellikle deniz robot teknolojisinde önemli bir yer edinmiş olan Sonardyne ile otonom su üstü araçları için navigasyon sistemleri geliştirmektedir.
12 m uzunluğundaki SEA-KIT X sınıfı suüstü İnsansız Deniz Aracı (İDA) ile yapılan çalışmalar hâlihazırda sualtı İDA’ larda kullanılan sensörler yardımıyla gerçekleştirilmektedir.
Madfox İDA,13 m uzunluğunda yüksek hızlar için tasarlanmış gövdesiyle uzaktan kontrollü kullanım imkânına sahiptir. Madfox, testlerinde MAPLE otonom komuta kontrol sistemi desteğiyle bazı görevleri otonom olarak yapabildiğini de kanıtlamıştır. Özellikle savaş gemilerine destek ve koruma görevleri için ideal yapıda olan Madfox güvenli iletişim teknolojileri de kullanmaktadır
İsrail
İsrail'in otonom deniz araçları, dünya çapında bir dizi ülkeye ihraç edilmektedir. Bu araçlar, İsrail'in deniz savunmasını güçlendirmeye ve bölgedeki deniz güvenliğini sağlamaya yardımcı olmaktadır.
İsrail'in otonom deniz araçları arasında şunlar yer almaktadır:
-IAI Blue Whale: 12 metre uzunluğundaki Blue Whale, denizaltıları tespit etmek ve akustik istihbarat toplamak için tasarlanmış bir mini denizaltıdır.
-Seagull: 12 metre uzunluğundaki Seagull, mayın karşı tedbirleri, denizaltı savunma harbi ve istihbarat ve keşif gibi çeşitli görevler için kullanılabilen bir insansız su üstü aracıdır.
-Rafael Sea Hunter: 10 metre uzunluğundaki Sea Hunter, denizaltıları tespit etmek ve imha etmek için tasarlanmış bir insansız su üstü aracıdır.
Türk Savunma Sanayiinde Otonom Deniz Teknolojileri
Türkiye'de savunma sanayiinde otonom/insansız deniz aracı teknolojileri konusunda önemli çalışmalar yapılmaktadır. Bu alandaki çalışmalar özellikle Türk Deniz Kuvvetleri'nin ihtiyaçları doğrultusunda gerçekleştirilmektedir.
Neredeyse her seviyede SİDA’ya sahip olmamız görevin kendine has risk etmenlerinde insansız ve görev hassasiyetinde insana muhtaç olma durumunda insanlı olarak görev yapabilmesi operasyonel esnekliğini arttıracaktır. Türk Loydu’ nun dahil olduğu Marlin ve Sancar projeleri üçüncü seviyede olmakla beraber insan hassasiyetine gerek olduğu durumda insanlı olarak görev yapabilecektir.
Türkiye' de üretilen insansız deniz araçlarına (İDA) bir göz attığımızda; ULAQ, SALVO, MARLİN, ALBATROS, MİR ve SANCAR gibi çeşitli modellerin yer aldığını görüyoruz. Tüm bu İDA'lar, genellikle Ege Denizi, Akdeniz ve Karadeniz’de Türkiye'nin çıkarlarını korumayı hedefleyen bir boyutta tasarlanmışlardır. Türkiyenin müttefiki olduğu ve denize kıyısı olan ülkelere nakledilebilmeleri operasyonel esneklik sağlamaktadır. İDA’ lar nakliye uçakları, TIR ile taşınabilir, denizde vinç ile suya bırakılıp alınabilir. Türk Deniz Kuvvetlerinin sahip olduğu TCG ANADOLU çok maksatlı amfibi hücum gemisinin yüzer havuzundan giriş çıkış yapabilir.
Bu İDA' ların temel amacı, özellikle Ege Denizi, Akdeniz ve Karadeniz'de Türkiye'nin kıta sahanlığı ve münhasır ekonomik bölgesinde devriye gezerek deniz güvenliğini sağlamaktır. Aynı zamanda Karadeniz'de, Rusya-Ukrayna savaşının ardından ortaya çıkan mayın sorununu ele almak için tespit ve imha yeteneklerine sahip olan İDA' lar da kullanılabilir.
Bu araçlar, denizde Türkiye'nin ulusal çıkarlarını savunma, deniz güvenliğini artırma ve kriz durumlarında etkili müdahale sağlama amacını taşırlar. Ege Denizi, Akdeniz ve Karadeniz gibi stratejik bölgelerde faaliyet gösteren İDA' lar, Türkiye'nin deniz güvenliği ve savunma stratejilerine önemli katkılar sunarak ülkenin egemenlik haklarını koruma konusundaki kararlılığını yansıtırlar.
RD 09 MARLİN SİDA
Klaslama hizmetleri Türk Loydu tarafından yürütülen RD-09 SİDA, SEFİNE Tersanesi ve ASELSAN ortaklığı ile geliştirilen bir dizi insansız deniz aracıdır. Bu aile, su üstü ve su altı harbi, mayın karşı tedbirleri ve istihbarat ve keşif gibi çeşitli görevler için kullanılabilecek çok yönlü araçlardan oluşmaktadır.
Boy:14.75 x 3.85 x 0.85
Deplasman:26
Hız: 32
NB57 MİR İDA
Türk Loydu tarafından klaslanan, Sefine Tersanesi ve ASELSAN işbirliği ile inşa edilen NB57 için tasarım ve konsept çalışmaları 2019'da başlatıldı. Bu insansız deniz araçları keşif, su üstü ve sualtı harp, üs/liman koruma gibi görevlerde kullanılacak. Her iki araç saatte 74 km hız yapabilir ve 600 deniz mili menzile sahiptir, zorlu deniz koşullarında etkili görev yapabilirler.
Boy:15 m
Deplasman:21
Hız: 36+ knot
ALBATROS SÜRÜ İDA
ALBATROS SÜRÜ İDA, ASELSAN tarafından geliştirilen ve üretilen, yüksek otonomi kabiliyetine sahip, merkezi bir kontrolden bağımsız sürü formasyonunda seyir ve görev icra edebilen insansız deniz aracı sürü sistemidir.
ALBATROS SÜRÜ İDA, yüksek teknolojik özellikleri ile sınıfında öne çıkan bir araçtır ve deniz kuvvetlerinin önemli bir silahı olarak kullanılmaktadır. Türkiye'nin savunma sanayisindeki önemli bir başarısı olan ALBATROS SÜRÜ İDA, ülkemizi insansız deniz araçları alanında dünya liderlerinden biri haline getirmiştir.
Yüksek seviye otonomi kabiliyeti, merkezi bir kontrolden bağımsız sürü formasyonunda seyir ve görev icra edebilme, sabit/hareketli engelleri algılama ve sakınma, dinamik rota planlama farklı dizilimlerde otonom görevi tamamlama, alt sürü grupları ile görev paylaşımı, genişletilebilir İDA mimarisi, sürü zekası - anlık karar verme, gelişmiş çevresel farkındalık – insan ve bot algılama, hedef algılama çalışmaları özelliklerine sahiptir.
Teknik Özellikler:
Uzunluk: 7.20 metre
Hız: 40 knot (74.08 km/sa)
Seyir siası: 200 Nm (370 km)
SALVO SİDA
Klaslama hizmetleri Türk Loydu tarafından yürütülen Salvo, Dearsan Tersanesi Aselsan ve Roketsan tarafından yerli imkanlarla üretilen ve geliştirilen insansız deniz aracı ailesidir.
25 Mayıs 2022 tarihinde Bursa açıklarında yapılan atış testinde, hareketli hedefi YALMAN füze sisteminden yaptığı CİRİT füze atışıyla birlikte başarıyla vuran SALVO, ardından yine su üstündeki hareketli başka bir hedefi stabilize silah sisteminden 12.7 mm atışını da başarıyla gerçekleştirmiştir.
Teknik Özellikler:
Boy:15 m
Hız: 60 knot
Menzil: 300+ Nm(550 km)
ULAQ SİDA
Ares Tersanesi ve Meteksan Savunma işbirliği ile geliştirilen insansız bir platform olan "ULAQ SİDA", geniş bir işlev yelpazesi sunmaktadır. Türk Loydu’ nun da tekne uygunluk beyanı verdiği ULAQ SİDA ailesi içerisinde farklı modeller bulunmaktadır ve bu modeller farklı amaçlara hizmet etmektedir. Bu amaçlar arasında kıyı güvenliği, yangın söndürme, devriye görevleri, mayın tarama, istihbarat toplama, karıştırma ve gemi savunma gibi farklı alanlar bulunmaktadır. Ayrıca platformun yüzey, hava ve su altı harp operasyonlarına yönelik özel tasarlanmış çeşitli SİDA modelleri bulunmaktadır. Platform, Atılgan silah kulesi ile donatılmıştır ve bu kule sayesinde çeşitli silah sistemlerini kullanabilme yeteneğine sahiptir.
Teknik Özellikler:
Uzunluk: 11 metre.
Hız: Maksimum 35 Knot (65 km/h).
Menzil: 215 Nm (400 km).
Sancar SİDA
Yonca-Onuk Tersanesi ve HAVELSAN işbirliği ile geliştirilen SANCAR Silahlı İnsansız Deniz Aracı (SİDA), keşif, su üstü harbi, mayın tespiti ve sualtı savunması gibi görevleri insansız olarak yerine getirmek üzere tasarlanmıştır. Bu proje kapsamında, Türk Loydu AR-GE bünyesinde bir proje gerçekleştirilmiş ve insansız kullanımın klas boyutu değerlendirmeye alınmıştır. Aynı zamanda farklı faydalı yüklerle ekonomik görev yürütme kapasitesi sunmaktadır.
SANCAR SİDA' nın özellikleri:
-Su üstü harbi için 12.7 mm' lik uçaksavar sistemine sahiptir ve Roketsan tarafından üretilen Yalman silah kulesi entegre edilebilir.
-Denizgözü Kırlangıç sistemi sayesinde tehdit seviyelerini tespit ve teşhis edebilir, savunma sistemleri ile hedeflere müdahale edebilir.
-Farklı harp modlarına sahiptir: Su üstü, sualtı ve hava savunma harbi.
-ARES-NC2N elektronik destek sistemi ile pasif sinyal istihbaratı, sinyal menzilini artırma ve bilgi paylaşımı yetenekleri bulunurken, aktif modda düşman sistemlerini aldatma ve karıştırma işlevleri gerçekleştirilebilir.
-Sonoboy sayesinde su altı dinlemesi yapabilir, su altı tespitlerinde DSH roketi ile su altı savunması yapabilir.
-Hafif torpidolar aracılığıyla düşman denizaltılarına sualtı taarruzu yapabilir. Borda’ ya eklenen yüzer karina ile torpidolar taşınabilir.
-İhtiyaca göre kaide veya çekilebilir dizin sonarıyla mayın tespiti ve avlaması yapabilir.
Teknik Özellikler
Uzunluk: 12,7 metre
Genişlik: 3,8 metre
Hız: 40 knot
Menzil: 400 Nm
Türk Loydu
Türk Loydu, yerli savunma sanayiinin otonom deniz araçları konusundaki gelişimine önemli destek sağlamaktadır. Bu kapsamda, Türk Loydu, Aselsan ve Sefine Tersanesi işbirliğiyle üretilen “MARLİN” Silahlı İnsansız Deniz Aracı (SİDA) ile Yonca Onuk ve Havelsan işbirliğiyle tasarlanıp üretilen “SANCAR” isimli SİDA'ya, Dearsan Tersanesi Aselsan ve Roketsan tarafından yerli imkanlarla üretilen ve geliştirilen “SALVO” SİDA’ ya klaslama hizmeti sunmuştur. Ayrıca, ULAQ aracına tekne uygunluk beyanı vererek bu alandaki faaliyetlerde yer almaktadır.
Türk Loydu, milli ve yerli otonom deniz araçlarının geliştirilmesi ve kullanımının yaygınlaştırılması amacıyla savunma sanayii şirketleriyle stratejik işbirlikleri yapmakta, Türk Deniz Kuvvetleri ve diğer deniz güvenlik birimlerinin ihtiyaçlarına cevap verecek güvenilir ve etkili otonom deniz araçlarının geliştirilmesini hedeflemektedir. Türk Loydu' nun bu alandaki çalışmaları, Türkiye'nin savunma sanayi konusunda küresel arenada daha güçlü bir konuma gelmesine katkı sağlamayı amaçlamaktadır.
Otonom deniz araçları, deniz güvenliği, çevre izleme, arama kurtarma gibi alanlarda önemli rol oynayabilir. Türk Loydu' nun bu alandaki destekleriyle milli ve yerli otonom deniz araçlarının geliştirilmesi, Türk savunma sanayiinin gelecekteki başarılarına yönelik önemli bir adım olarak görülmektedir."
7DENİZ