Geçmişte korkulu rüyalarıma giren konşimento ibraz edilmeden malın teslimi “delivery of goods without production of B’S/L” olayını yaşamak bir P&I muhabiri ve brokeri için gerçek bir kabustu. Gemi limana gelir, tonlarca malı tahliye edecek ama ortada konşimento yok. Mal, gemi daha yolda iken satılmış olabilir, liman değişmiş olabilir, alıcı her hangi bir nedenle değişmiş olabilir, mal bedelinin ödenmemiş olması nedeniyle akreditif çözülmemiş ve konşimento hala bankada olabilir ve daha sayısız sebepler. Tabii ki en büyük kabusu armatör yaşıyor, bizimki daha ziyade stress. Hele sefer esnasında konşimentoların değiştirilmesi zorunluluğunun çıkması gerçek bir macera idi. Bir keresinde ben eski konşimentoları yanıma alıp yenileri ile değiştirmek üzere İstanbul’dan çıkıp Londra’ya uçmak zorunda kalmış ertesi günde dönmüştüm. O iki günde yaşadığım stresi bir de bana sorun.
Bu uygulama bu şekilde Şubat 2010 yılına kadar devam etti. Şubat 2010’a kadar tüm grup klüpleri elektronik konşimentoları deniz ticaretinde geçerli bir belge olarak kabul etmiyor ve elektronik konşimento ile taşınan mallardan çıkabilecek hasar talepleri sigorta teminatı dışında kalıyordu. Burada asıl sorun matbu olmayan konşimentoların matbu olanlardan daha güvensiz olarak kabul edilmeleri ve bu tip konşimentolar tahtında mal taşınması yapıldığında armatörün ve sonuçta P&I klüplerinin ciddi boyutlarda kargo talepleri ile karşı karşıya kalabilecekleri kaygısı idi.
20 Şubat 2010’dan itibaren ise klüpler elektronik konşimentolar tahtında mal taşınmasına tek bir şart ile teminat vermekteydiler . Bu da konşimentonun tanzim edildigi IT sisteminin ve bu sistemlerin yönetici firmalarının önceden klüpler tarafından onaylanmış olmaları idi. Klüplerin bu sistemleri son derece ciddi bir şekilde analiz etmelerinin başlıca nedeni, elektronik konşimento kullanılması sonucu klüp üzerine herhangi bir sorumluluğun gelmemesi ve konşimentonun üstlenmesi gereken ve aşağıda belirtilen 3 temel görevin yerine getirilip getirilmediği hususlarıydı.
a) Yüklenen malların teslim alındığına dair bir makbuz özelliği,
b) Taşıma mukavelesi şartlarinin ikame edildiği belge niteliği, kısacası taşıma mukavelesi,
c) Taşınan malın zilyetinin taşıyana geçtiğine dair emtia senedi.
Elektronik konşimento tanzim edebilen ve klüpler tarafından onaylanan kuruluşlar ise şunlardı:
EssDOCS, Bolero Inernational Ltd, E Title, edoxonline, WAVE, CrgoX, TradeLens, IQAX ve Secro. Trade Go EBL ise yeni Kabul edilen bir sistemdir. Günümüzde, block chain sistemi üzerinden çalışan, şifreli ve gerçek zamana dayalı konşimento ve her türlü ticari evrağın transferini sağlayabileceginiz Trade Go EBL sistemi ise Grup klüpleri tarafından en çok tercih edilen sistemdi.
Armatör tasdik edilen kuruluşların dışında birinden elektronik konşimento tanzim etti ise bir kargo hasarı esnasında, matbu konşimento tanzim edilmiş olsaydı dahi sorumluluk var olacaktı hususunu ispat etmek zorundaydı, aksi takdirde P&I klüp teminatından mahrum kalmaktaydı.
Her nekadar da kulüpler artık elektronik konşimentoların kullanımını yazılım sistemine bakmaksızın onaylamış durumdalar ise de denizcilik camiasında bu konudaki tartışmalar halen devam etmektedir. Dijitalleşme her nakadar iliklerimize kadar günlük hayatımıza girmiş ise de elektronik konşimento ve matbu konşimento taraftarları yazılı ortamda hala birbirlerini kıyasıya eleştirmektedirler . Elektronik konşimentonun bir kıymetli evrak özelliğinin kalmadığı ve bu nedenle de artık ciro edilebilme özelliğini de kaybettiği tartışmaları ise hala gündemde ağırlığını sürdürmektedir. Bunun da asıl nedenlerinden biri denizciliğin yeniliklere açık bir iş sahası olmasına rağmen tutucu ve geleneklerine bağlı kalmasıdır. Deniz sigortacılığının Lloyd’s’da 400 yıldan bu yana aynı şekilde süregeldiği gibi.
Gelelim elektronik ve matbu konşimentoların sağlam, güvenli ve zayıf noktalarına. Gördüğünüz gibi elktronik mi matbu mu tartışması hala devam ediyor;
Elektronik konşimento kıymetli evrak niteliğini taşıyor mu ? Peki bu durumda ciro edilebilirliği var mı? Bu soruların cevaplarını değerli hukukçu dostlarımıza bırakıp elektronik ve matbu konşimentoların olumlu ve olumsuz yönlerini tartışmaya devam edelim. Olumlu deyince akla ilk başta sürat gelmekte. Gemiler artık süratli bir şekilde bir limandan bir limana giderken coğu kez kurye yolu ile nakledilen matbu konşimentolar aynı hıza ulaşamıyor ve gemi konşimentodan önce tahliye limanına varmış oluyordu. İşte size büyük meblağlara mal olabilecek bir kargo gecikme talebi veya malın, cinsine göre, beklemekten dolayı bozulma iddiaları ve taleplerini içerebilecek bir örnek.
Aslında genel teamül elektronik konşimentoların geleneksel matbu konşimentoların bir elektronik yansıması olduğu yönünde ve bu düşünce de kısmen doğru. Ama elektronik evrakların günümüz dijital dünyasında matbu geleneksel evraklara oranla kayda değer avantajları var. Örneğin, masraf açısından daha ucuza mal olması, daha hızlı olması, sahtekarlıklara karşı, matbu konşimentolara oranla, daha korunmalı olması (tabii burada da virus ve heklenme olayı mevcut), ciddi bir kağıt tasarrufunda bulunulması gibi. Ancak hukukcu dostlarımın affına sığınarak konşimentonun 3 temel özelliğine tekrar bir değinmek isterim. Matbu konşimentoların sahip olduğu emtia senedi olabilme vasfının elektronik konşimentoda henüz mevcut olmadığını savunan ciddi bir kesim var. Bu nedenle elektrnonik konşimentoların tanzim edildiği taşımalarda kargo üzerinde rehin hakkının kullanılıp kullanılamıyacağı tartışmaları da hala gündemde kalmakta.Tüm bunlara rağmen içinde bulunduğumuz dijital ortamda, elektronik konşimentoların kullanılmasından başkaca bir seçenek görünmemektedir. Küresel deniz taşımacılığında, standardlara gereğinden çok ihtiyaç vardır. Bu doğrultuda BIMCO, ICC ( Uluslararası Ticaret Odası), ICS ( Uluslararasi Deniz Ticaret Odası)’nın da ciddi çalışmaları bulunmaktadır. Elektronik konşimentolarda sağlanan bir başka olumlu yön de malın, özellikle petrol ürünlerinin transit esnasında sahip değiştirmesi ve transfer edilebilmesiydi. İlk başlarda bu güç görünmesine rağmen elektronik konşimento ile bu sağlanabildi yani konşimentonun ciro edilebilme özelliği korunabilmiş oldu. Böylece petrol ve ürünlerinin taşınmasında elektronik konşimentonun kullanılabilmesinde en önemli engellerden biri ortadan kalkmış oldu.
Sonuç olarak, konşimentonun haiz olduğu aynı hüküm, mülkiyetin devredilebilmesi, taşıma sözleşmesi kısacası gemideki yükü temsil etmesi gibi özelliklerinin elektronik konşimentoda da varolduğu konusunda hukukcular ve özellikle tutucu uygulamacıların aynı fikirde olacağı ve ülke mevzuatlarının da aynı sayfada olacağı günlerin yakın olduğu inancında olarak hepinize esenlikler dilerim.
Ülkemizin yaşadığı deprem felaketi sonucu hayatlarını kaybeden vatandaşlarımıza rahmet, yakınlarına baş sağlığı ve yaralılarımıza geçmiş olsun dileklerimi sunarken yardım ellerini uzatan tüm vatandaşlarımıza gönülden teşekkürlerimi iletirim.