Konteyner istiflerinde bulunan konteynerler deprem anında oluşan kuvvet zorları sonucu yer değiştirerek devrilmektedirler. Ki bu devrilmeler, domino taşı etkisi ile diğer blokları da etkilemekte ve ilk etki çok daha büyük boyutlara ulaşabilmektedir. Bu durumun son örneği, 06.02.2023 tarihli depremler silsilesi sonucunda İskenderun Bölgesi’ndeki konteyner terminallerinde ortaya çıkmıştır.
Buradaki en önemli risk, öncelikli olarak konteyner devrilmeleri ile beraber oluşabilecek can kayıplarıdır. Diğer ikincil önemli riskler ise mal kayıplarının oluşması ve de tedarik-lojistik zincirinin kırılmasıdır. Lojistik zincirin kırılması ile, felaket bölgelerine olan acil durum malzemelerinin zamanında ulaştırılamaması en büyük sorun olacaktır. Bu durum, afet bölgeleri için gereken gıda, tıbbi malzeme gibi önemli malzemelerin sevkiyatlarını aksatacağı gibi yeri geldiğinde iş makinalarının transferlerine ve de yardımcı ekipmanların tedarik sorunlarına ve gecikmelerine neden olabilir.
Diğer taraftan, liman tesislerinin deprem kaynaklı oluşabilecek hasarlar sonucu önemli bir süre devre dışı kalması ise yerine göre uzun süre lojistik ağların sakatlanmasına ve uzun soluklu tedarik zincirlerinin kırılmasına neden olabilir. Bölgesel etkilenmelerle beraber lojistik destek sağlanamaması sonucu, stratejik tesislerin de devre dışı kalma ihtimalleri olasıdır. Aynı zamanda, pazar kayıplarının ticari kulvarda geri dönülemez şekilde oluşabileceği de aşikardır. İtibar kaybı ise apayrı bir durum olarak yer alacaktır.
Bunun yanı sıra devrilmelerle beraber, malzemelerde oluşan hasarlar beklenenin ötesinde çok önemli boyutlarda gerçekleşebilir. Özellikle tehlikeli maddelerin ambalajlarında oluşan hasarlar sonucu meydana gelebilecek kimyasal sızıntı veya yangın riskleri önemli boyutlara ulaşabilmektedir. Oluşan yangınlar ise bir zincir şeklinde bloklar arasında ilerlemekte, hatta ekipmanlara ve altyapılara da zarar verebilmektedir. Böylelikle liman tesisleri önemli bir süre devre dışı kalabilmektedir.
Bu çerçevede, İskenderun Körfezi’ndeki bir limanda 06.02.2023 tarihinde meydana gelen depremler silsilesi sonrası oluşan devrilmeler ve akabinde gerçekleşen yangın uzun soluklu çalışmalar sonucu söndürülebilmiştir. Bu olay sonrası oluşan toplam etkilenmiş ticari kayıp, yapılan bir modelleme ile yaklaşık 680 milyon dolar olarak hesaplanmıştır (1). Modelleme parametreleri incelendiğinde ve günümüz gerçekleri ile karşılaştırıldığında, sanki bu maliyet çok daha da yüksek çıkabilecektir. Diğer taraftan, körfezdeki diğer bir konteyner terminalinde oluşan kayıplar ise ayrı bir durumdur. Bu örnek olaylar, alınacak önlemlerin ne kadar önemli maliyetleri önleyebileceğinin göstergesidir.
Maddi kayıplar önemli boyutlara ulaşsa da elbette bir şekilde karşılanabilir. Ancak, can kayıpları hiçbir şekilde geri dönülemez.
İşte bu deprem kaynaklı risklerin azaltılması ve hasarların önüne geçilmesi, belki de, yüksek katlı konteyner depolama sistem çözümleri ile sağlanabilir (Şekil 1). Çünkü bu sistemlerde, konteynerler birbirinden bağımsız olarak çelik konstrüksiyon yapılar üzerine istiflenmektedir. Yani blok devrilmelerin önüne geçilmiş olmaktadır. Diğer taraftan, çelik konstrüksiyon yapılarına, ayaklarına ve de betonarme temellerine sismik izolatörler kolaylıkla uygulanabilecektir. Japonya ve dünya da binalarda, her türlü yapılarda ve hatta endüstriyel çelik bacalarda uzun yıllardır kullanılan sismik izolatörler-şok absorber’larla veya friction damperler ile entegre edilen veya diğer deprem zorlarını elimine edecek diğer sismik sistemler ile donatılabilecek yüksek katlı depolama sistemlerinin deprem riskleri, kolaylıkla elimine edilebilecek veya azaltılabilecektir. Ayrıca, alınacak çelik konstrüksiyon önlemleri ile tekil devrilmeler de azaltılabilecek ya da önlenebilecektir. Şekil 2 ve 3’de izolatörlere bazı örnekler verilmiştir.
Ayrıca, tam kapalı yüksek katlı depolama sistemlerinin iklim değişikliği ile beraber oluşabilecek şiddetli fırtınalardan da etkilenme riskleri çok daha düşük olacaktır.
Bunun yanı sıra, bu tür depolama sistemleri üzerine otomatik yangın söndürme sistemlerinin kurulabilmesi ve de her noktada korunmanın sağlanması kolaylıkla sağlanabilecektir. Kurulacak otomatik yangın söndürme sistemleri istiflerin güvenliğini üst seviyeye taşıyabilecektir.
Diğer taraftan, depolama ortamlarından insanın uzaklaştırılması ile de can güvenliği maksimize edilebilecektir.
Sonuç olarak, belki de, ilk yatırım maliyeti yüksek olarak gözükecek olan bu sistemlerin, yüksek depolama kapasiteleri ile beraber, daha sonrasında sağlayacakları güvenli ortamlar ile maddi ve manevi kayıpların azaltılmasından sağlayacakları faydaların, çok daha önemli boyutlarda olacağı açık ve nettir.
Ayrıca, tüm bilim insanlarının ifade ettiği üzere, olması zaman içerisinde kesin gözüken ve giderek yaklaşan Marmara Bölgesi depremi öncesinde, bu sistemlerin irdelenmesi ve uygulanmasına yönelik titizlikle yapılacak çalışmalar yerinde olan bir davranış şekli olacaktır.
Kaynaklar:
1- https://container-news.com/iskenderun-port-fire-to-cause-trade-loss-of-around-us680-million-russel-group/. Erişim Tarihi: 28.02.2023
Şekil 2. Sismik izolatörler (https://web-japan.org/trends/11_sci-tech/sci110728.html, Erişim Tarihi: 28.02.2023)
Şekil 3. Friction damper (https://www.damptech.com/description, Erişim Tarihi: 28.02.2023)