Rusya Federasyonu Deniz Kuvvetleri Komutanlığı bağlısı ve sınıfında tek olan 32 yaşındaki Amiral Kuznetsov isimli uçak gemisi, son dönemde savunma konularında yayın yapan bir kısım yabancı dergi ve internet sitelerinin ilgi odağı haline gelmiştir. Bu ilginin iki sebebi mevcuttur. Birinci sebep, geminin uzun bir aradan sonra 15 Ekim 2016’da Murmansk’tan yola çıkıp, 07 Şubat 2017’de tekrar Rusya’ya geri dönene kadar, intikal süreleri hariç olmak üzere, takriben toplam 2 ay boyunca Suriye’deki harekata katkı yapmış olmasıdır.
Kuznetsov’un harekata katılımının üzerinden 1,5 yıl geçmesine rağmen geminin performansı üzerindeki yorumlar devam etmektedir. İkinci sebep ise, geminin Rusya’ya geri dönüşü hitamında kapsamlı bir modernizasyona alınacağı haberi yayınlanmış olsa da, bahse konu bakım-onarım faaliyetlerine başlama hususundaki gecikmedir. Yabancı kaynakların ilgisine neden olan her iki konu, Rusya Federasyonu’nun bu konudaki imkan ve kabiliyetleri ile niyetleri kapsamında; bizlere bir fikir verme açısından önemli veriler sağlayabilecek niteliktedir. Bununla birlikte batılı uzmanlar tarafından, bu geminin gelecekte daha aktif bir kullanımının olup olmayacağı ve/veya Rus planları içinde olduğu varsayılan olası modern uçak gemilerinin inşa sürecinin başlayıp başlamayacağı oldukça merak edilen konular haline gelmeye başlamıştır.
Tabi ki yabancı gözlemleri her zaman doğru sayarak da değil ancak, konuyla ilgili olarak açık kaynak bilgilerini dikkatlice süzüp bir kanaat oluşturmanın, bizi ilginç sonuçlara ve objektif bir çizgiye yaklaştırabileceğini düşünüyorum. 58.000 tonluk, 305 metre boyunda ve buhar türbinli Amiral Kuznetsov uçak gemisi, Suriye kıyılarına yaklaşmaya başladığında önemli bir merak ve heyecan uyandırmıştı. Açık kaynaklara yansıyan bilgiler kapsamında; Suriye açıklarında, tarihinde belki de ilk defa sahile dayalı bir harekatın önemli bir parçası haline gelmiş olan bu geminin ve üzerinde konuşlandırdığı Sukhoi Su-33 Flanker-D ve MiG-29KR uçaklarının performansları, uzmanların üzerinde odaklandığı en önemli unsurlardı. Ruslar, Suriye harekatı esnasında bu uçaklardan 2 adedini eğitim uçuşları esnasında kaybettiklerini duyurdular.
1 adet SU-33 iniş esnasında pistteki yakalama telini kopararak, diğer MİG-29KR ise yaklaşma sırasında havada arıza yaparak düşmüştür. Rus yetkililer, uçak gemisinden 117ʹsi gece olmak üzere, karadaki terör hedeflerine toplam 420 sorti yapıldığını ve arama ve kurtarma operasyonları için de 750 sorti gerçekleştirildiğini beyan etmişler ve karadaki 1252 adet terör hedefini de imha ettiklerini açıklamışlardır. İyimser bir tahminle, pilotların harbe hazırlık seviyelerinin arttığı, geminin hava harekatı icra etme ünsiyetini geliştirdiği ve bu şartlarda başarılı olunduğu ifade edilse bile; sadece açık kaynak bilgileri, geminin performansı hakkında bize tam bir sonuç da vermeyecektir. Bu uçakların havada hiçbir rakibi olmadan imha ettikleri kara hedeflerinin hasar sonuçları hakkında da teyit edilmiş yeterli bir bilgimiz bulunmamaktadır. Açık kaynaklar bu hususlarda tuzaklarla dolu olabilir. Birçok batılı uzman bu geminin prestij için Suriye açıklarına gönderildiğini iddia ederken, bazı Rus uzmanlar ise; bir kısım dizayn hatalarına rağmen, geminin gayet kullanışlı olduğunu ve Suriye harekatına olumlu bir katkıda bulunduğunu ifade etmektedirler. Bir kısım kaynakların yaptıkları mukayeseler ise oldukça ilginç.
Örneğin, bir ABD uçak gemisi 90 adet uçak taşıyabilirken, Kuznetsov 30 adet taşıyabiliyor. Kuznetsov’da bir uçak birkaç dakika içinde kalkış süratine erişirken, bir ABD gemisinde ise 3 adet uçak 1 dakika içinde kalkış yapabiliyor. Diğer yandan Suriye harekatı süresince Kuznetsov’da, yeterli sayıda uçak ve eğitimli pilotun olup olmadığı da tartışma konusuydu. Kuznetsov’un bir uçuş kolunda yer aldığı iddia edilen 10 adet SU-33 ve 4 adet MİG-29KR olmak üzere toplam 14 adet uçak için eğitimli 14 pilotun olup olmadığı konusu bazı Rus analistlerce bile tartışılmıştır. Bir kısım Rus uzmanlar ise geminin bu olumsuz imajının bir kaynağının da Rusya’da yapılan eleştirilerden kaynaklandığını ifade etmektedirler.
Diğer yandan, geminin bizatihi kendisiyle ilgili en öne çıkan eleştiri uçuş pistinin elverişsiz olduğu yönündeki iddiadır. Peki, gemideki sıçrama pisti bir dizayn hatası olarak kabul edilebilir mi ? Örneğin bu gemide, batılı muadillerinde uçakların kalkışı için kullanılan fırlatma rampası düzeneği yerine, sıçrama pisti olarak kullanıldığı bilinen ve pistin bir uzantısı olarak pruvasında yukarı doğru eğimli bir rampanın olduğu görülmektedir. Bu yukarı eğimli rampanın genel yapısı itibarıyla kalkış anında uçakların süratini düşürdüğü ve geçmişte bu nedenle SU-33’lerin tam yüklü kalkışı sırasında kazalar yaşandığı belirtilmektedir. Bununla birlikte, kalkış anında uçağa hız veren katapult sisteminin olmayışı; rüzgar sürati, ana makineye tatbik edilen sürat, ve uçağın kalkış hızı arasında bir korolasyonu önemli hale getirmektedir.
Burada yapılabilecek hesap hatalarının, gemi makine ya da uçak motorlarında bir arıza yoksa, uçakların kalkışı esnasında kazalara neden olabileceği ihtimal dahilindedir. Uçakların kalkışı, uçaklardaki artyakıcı (afterburner) denilen sistemle bir itki sonucu sağlanmaktadır. Bununla birlikte, bazı kaynaklar, Kuznetsov’da katapult tadilatının yapıldığını belirtse de bunu teyit edecek resmi bir açıklama da bulunmamaktadır. Diğer yandan bahse konu geminin, Suriye görevinden döndükten hemen sonra havuza alınacağı ve büyük bir bakıma gireceği haberleri çıkmıştır. Söz konusu görev dönüşünden ancak 1,5 yıl sonra modernizasyona alındığının duyurulması ise dikkat çekici bulunmaktadır. Rus TASS haber ajansı tarafından, geminin Mayıs 2018 ayında Zvyozdochka tersanesinde onarım ve tadilata alınacağı belirtilmektedir.
Daha sonraki tarihlerde yayınlanan bazı batılı kaynaklarda ise geminin modernizasyona alındığı ifade edilmektedir. TASS’ın haberlerinden, öncelikle geminin hava savunma sistemlerinin yenileneceği anlaşılmaktadır. Satıhtan havaya fırlatılan Pantsy isimli güdüm mermi sistemlerinin yerleştirileceği ifade edilmektedir. Bununla birlikte, yeni kazanların, tulumbaların (pompaların), uçuş kontrol sistemleri kapsamında iniş, keşif ve kontrol sistemlerinin yenileneceği kısıtlı bilgiler arasındadır. Rus kaynakları, Suriye harekatı sonrası elde edilen tecrübeler ve alınan dersler kapsamında 3 yıllık bir modernizasyon programı uygulanacağını ve gemi ömrünün 25 yıl daha uzatılacağını ifade etmektedirler. Bu gemi çeyrek asır daha kullanılacak ise üzerinde çok ciddi tadilatlar yapılması planlanıyor demektir. Bunun gerçekliğini tabi ki zaman gösterecek. Diğer yandan 2008 yılında, ‘‘Project 23000 E’’ kodlu 100.000 tonluk, nükleer takatli ve üzerinde elektromanyetik uçak fırlatma sistemini kapsayan katapultların kullanılacağı 6 adet modern uçak gemisinin inşa edileceği ve ilkinin 2015 yılına kadar bitirileceği dönemin başkanı Dimitri Medvedev tarafından açıklanmış olmasına rağmen, proje hayata geçirilememiştir. İlerisi için böyle bir ihtimal olsa bile, yetişmiş pilot ve uçak sayılarını da artırmak zorunda kalacaklardır. Bu tarz büyük gemi inşa projelerinin gerçekleşmemesi ve Kuznetsov’un bakım-onarım ve tadilatının henüz yeni başlamış olduğunun belirtilmesi bütçe kısıtlamalarıyla açıklanabilir. Kuznetsov’un 2020 yılı sonuna kadar bakım ve tadilat masraflarının, tahminen 713 milyon ABD dolarına mal olacağı belirtilmektedir.
Bu rakam, onarım için büyük ancak, hedefledikleri iddia edilen 25 yılın olası ihtiyaçları için yetersiz kalabilecek bir meblağ olarak gözükmektedir. 2016’da Amerikan donanmasına katılan USS Gerald R.Ford (CVN-78) isimli uçak gemisinin, her ne kadar yeni inşa edilmiş olsa da, toplam 13,027 milyar ABD dolarına mal olduğunu söylemek, zannediyorum rakamsal bir bütçe mukayesesi için yeterli olacaktır. Sonuç olarak, Suriye açıklarındaki harekat Ruslara; Amiral Kuznetsov uçak gemisinin harekat, personel, eğitim ve materyal kabiliyetlerini test etmeleri açısından önemli bir imkan sağlamıştır. Rus yetkililer karşılaşılan hususların, harekat sonrasında deniz eğitim programlarına alındığını ifade etmektedirler. Gemi Suriye açıklarındaki iken, 14 Aralık 2016’da Savunma Komitesi Başkanı Vladimir Shamanov tarafından, bu harekattan elde edilen tecrübenin yeni bir uçak gemisi inşasına da yarar sağlayacağı ifade edilmiştir.
Ancak görünen o ki; ilk günlerdeki bu niyet, yerini şimdilik elde mevcut Kuznetsov’un modernizasyonu ile devam etme kararına bırakmıştır. Geminin, batılı muadillerine göre eksik kalan yönleri, bizatihi Suriye harekatında görülmüş ve önlem alınmaya çalışılmaktadır. Geminin nükleer takatli olmaması, onarım sonrasında da rakiplerine nazaran önemli bir dezavantaj olarak gözükmektedir. 3 yıl süreceği duyurulan bakım-onarım ve tadilatı kapsayacak modernizasyon süresince, başka ülkelerden teknolojik yardım almalarını gerektirecek bir kısım hususların da ortaya çıkabileceği diğer bir olasılıktır. Kuznetsov’un yenilenmesi, sorunun sadece bir bölümünü halledecektir. Diğer yandan, pilotların yetiştirilmesi ile uçak tipleri, sayıları ve kullanılacak silah sistemlerinin de yeniden değerlendirilmesi gerekmektedir.
Eğitimli pilot ihtiyacı başlı başına bir sorun olarak görülmektedir. Kuznetsov’la devam etmekte ısrar ediliyor ise, 3 yıllık süreçte Kuznetsov odaklı pilot eğitimi ile gemi için farklı yeni bir uçak tipi üzerinde yoğunlaşmaları da ihtimal dahilinde olabilir. Modernizasyon süresince, pilot eğitimleri için kullanabilecekleri şimdilik en akla yatkın platform seçeneği, Kuznetsov’un bir benzeri olan ve 2013’de Hindistan’a sattıkları Vikramaditya isimli uçak gemisi olabilir. Bu seçenek için de, halihazırdaki Rusya ve Hindistan arasındaki siyasi ilişkiler son derece müsait gözükmektedir. 3 yıl sonra her şey olumlu sonuçlansa bile, rakiplerin elindeki uçak gemisi sayısı ve nitelikleri karşısında, Rusların çok fazla yapabilecekleri bir şey gözükmemektedir. Netice itibarıyla, tek bir gemi üzerinden Rus donanma gücü hakkında bir yorumda bulunmak da elbette doğru bir yaklaşım olmayacaktır. Diğer suüstü ve sualtı unsurları ve orta ve uzun menzilli gelişmiş güdümlü mermileriyle birçok dengeyi koruyabilme yeteneğine sahip olmaya da devam etmektedir. Yenilenmiş bir Amiral Kuznetsov uçak gemisinin, Suriye benzeri bir harekatta çok daha fazla etkili olabileceği söylenebilir. Tüm eksikliklerine rağmen, Kuznetsov; Suriye açıklarında Rusya’nın çıkar alanlarında uçak gemisi bulundurabilme yeteneğini ve iradesini ispat etmiştir denilebilir.
Bir diğer ilginç nokta ise, ülkemizde inşası devam eden TCG Anadolu’nun inşa sürecinin tamamlanması ile Kuznetsov’un planlı modernizasyon sürecinin nihayete ermesinin hemen hemen aynı zamanlara rast gelecek olmasıdır. Her iki geminin farklı ihtiyaçlara karşılık vereceği söz konusu olsa da, zaman tünelinden çıkmış gibi gözüken Kuznetsov’un modernizasyonu sonrasında erişeceği yetenekler şimdiden bir merak konusu olmaktadır. Muadillerinin ve/veya benzerlerinin performans nitelikleri ve kaliteleri her geçen gün artmaktadır. Diğer yandan, 3 yıllık onarımı süresince Ruslar tarafından kendi çıkar alanlarında benzeri bir platforma ihtiyaç duyulduğu takdirde, bu geminin yarattığı boşluğun nasıl kapatılacağı da ayrı bir problem olarak ortada durmaktadır. Planlı 3 yıllık modernizasyon süresince meydana gelecek bir kriz, olası onarım gecikmeleri ve ileri teknoloji ihtiyacı gibi sebeplerden dolayı, Rusların başka bir ülkeden, uçak gemisi olmasa da, üzerinde uçar unsur konuşlanabilen amfibi hücum gemisi ya da benzeri bir sınıf gemiyi satın almaları ihtimalini de göz ardı etmemek gerekir.
2014 yılında Kırım sorunu nedeniyle, Rusya Fransa’dan Mistral sınıfı amfibi gemiyi satın almak istemiş ancak, alamamıştı. 3 yıl içerisindeki siyasi gelişmelere bağlı olarak benzeri bir satın alma girişiminin olasılığını da dikkate almak gerekir. Diğer yandan şu sıralar Rus basınında, 2008’den bu yana realize edilemeyen Rus yapımı yeni bir uçak gemisi projesinden bahsedilse de, projenin hayata geçmesi şimdilik zor ve çok uzun zaman alacakmış gibi gözükmektedir.Ancak rakiplerin geldiği seviye nedeniyle, yeni bir uçak gemisi ihtiyacı her geçen gün artmaktadır. Kuznetsov’un da iştirak ettiği Suriye açıklarındaki harekatta, Kuzey Filosu ve Karadeniz Filosu olmak üzere iki ayrı filonun katkılarıyla Rus deniz görev birliği etkili olmaya çalışmıştır.
Rusların, Doğu Akdeniz’de kalıcı olabilmesi Karadeniz Filosunun imkan ve kabiliyetlerine bağlıymış gibi gözükse de, diğer yandan Suriye’deki hava meydanlarının durumları, alt yapıları, güvenliği, lojistik imkanları, terör tehdidi ile Doğu Akdeniz’in hava ve deniz alanlarının kontrolünün etkin bir şekilde sağlanması zarureti dikkate alındığında; komuta kontrol gemisi görevini sürdürebilecek, ancak aynı zamanda hava üstünlüğünü de elinde tutabilmesine yardımcı olabilecek hareketli bir platform ihtiyacını Kuznetsov’la denemiş olduklarını ifade edebiliriz. Bu denemeyi batılı uzmanların gözüyle ‘‘prestij meselesi’’ olarak okumak büyük bir yanılgı olacaktır. Kuznetsov için yukarıda açıkladığım ayrıntıların, bahse konu modernizasyon kapsamında Ruslar tarafından çok ciddiye alındığı ortadadır. Görülen o ki; her ne olursa olsun, yaşlı emektar Kuznetsov’un emekliliğini bir süre daha erteleyeceği anlaşılmaktadır.
Kaynaklar : http://nationalinterest.org/blog/the-buzz/russias-navy-deadly-why-doesnt-it-have-lots-aircraft-26026 http://tass.com/defense/1001753 http://hrana.org/news/2016/09/russias-only-aircraft-carrier-is-headed-for-syria-but-suffers-from-one-big-flaw/ http://tass.com/defense/919209 http://tass.com/defense/973134 http://www.businessinsider.com/russia-shtorm-storm-aircraft-carrier-nimitz-2017-4 http://hrana.org/news/2016/09/russias-only-aircraft-carrier-is-headed-for-syria-but-suffers-from-one-big-flaw/ https://www.rbth.com/defence/2016/01/18/9-intriguing-facts-about-the-admiral-kuznetsov-aircraft-carrier_560391 http://knot.gidb.itu.edu.tr/staff/unsan/Kongre/cilt2/40.pdf http://tass.com/defense/1001753 http://tass.com/defense/1001753 https://sputniknews.com/military/201804071063311253-kuznetsov-carrier-analysis/ https://www.globalsecurity.org/military/world/russia/cvn-newcon-2.htm https://www.dailykos.com/stories/2017/7/23/1683263/-Trump-s-reverse-Reaganism-expand-MIC-lose-to-Russia https://thediplomat.com/2018/05/us-navys-13-billion-supercarrier-just-got-even-more-expensive/ https://www.aydinlik.com.tr/rus-ucak-gemisi-amiral-kuznetsov-akdeniz-de http://tass.com/defense/919209 https://tr.sputniknews.com/savunma/201802261032395202-rus-donanmasina-yeni-ucak-gemisi-geliyor/ https://turkish.aawsat.com/2018/05/article55402598/hindistan-ve-rusya-arasindaki-iliskiler-olumlu-yonde-ilerliyor https://www.aydinlik.com.tr/rus-ucak-gemisi-amiral-kuznetsov-akdeniz-de Gürdeniz, Cem, (E) Amiral, ‘‘Rus uçak gemisi ‘Amiral Kuznetsov’ Akdeniz’de’’ başlıklı makalesi. https://tr.sputniknews.com/savunma/201802261032395202-rus-donanmasina-yeni-ucak-gemisi-geliyor/ http://www.marinedealnews.com/?p=11081 Bener, Caner, (E) Amiral, ‘‘Rusya Federasyonu Karadeniz Filosu Nereye Gidiyor’’ başlıklı makalesi.
Alp Kırıkkanat 7DENİZ