T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığının 2019 yılına ilişkin denizyolu istatistikleri açıklandı. Liman Başkanlıklarında ve bağlı bulunan liman ve terminallerde geçtiğimiz yıl gerçekleşen gelişmeler ana hatları ile şu şekilde:
Tüm Yükler
2019 yılında Türkiye’deki limanlarda elleçlenen toplam yük, yüzde 5.2 oranında artış ile 484 milyon ton olarak gerçekleşti. Ülkemiz limanlarında yıl boyunca her ay ortalama 40.3 milyon ton yük elleçlenirken, yük yoğunluğunun zirve yaptığı aylar 43 milyon ton ile Mart ve Ekim ayları, en düşük olduğu ay ise 34 milyon ton ile Şubat ayı oldu.
2019 yılı ihracatımız yüzde 2 oranında artışla 180 milyar dolar, ithalatımız ise yüzde 9 azalışla 210 milyar dolar olarak gerçekleşti. Dış ticaretimizdeki bu değişime paralel olarak limanlarımızda elleçlenen ton cinsinden ihracata yönelik yüklerimiz yüzde 19 gibi önemli oranda artış gösterirken, ithalat yüklerimiz oldukça düşük bir oranda arttı (Yüzde 1.3). Diğer bir yük rejimi olarak transit yükler yüzde 4.7 oranında artarak artış eğilimini sürdürürken sadece kabotaj yüklerimizde yüzde 5.8 oranında bir gerileme yaşandı.
İlk 10 liman başkanlığı arasındaki gizli rekabet
Kocaeli Liman Başkanlığı 72 milyon ton ile (yükünü yüzde 1.4 azaltmasına rağmen) ilk sıradaki yerini korudu. BOTAŞ Liman Başkanlığı da yüzde 10.2 oranındaki yük artışı ve 66.9 milyon ton yük ile geçtiğimiz yıl olduğu gibi 2. sırada yer aldı. Aliağa (faaliyete geçen SOCAR terminalinin etkisi ile) yüzde 21.9 gibi önemli bir yük artışı yaşayarak 65.8 milyon tonu gördü. Aliağa’daki bu hızlı artış karşısında İskenderun yüzde 7.7 artış oranı ve 62 milyon ton ile 4’üncü sıraya geriledi.
Mersin yüzde 10 artış oranı ile Ambarlı’yı geçerek 5. sıraya yükselirken Ambarlı’da yüzde 1.5 oranında bir gerileme gerçekleşti. Tekirdağ yüzde 15.9 gibi dikkat çekici bir artış oranı ile 29 milyon ton elleçledi ve 7. sıradaki yerini korudu. Gemlik, Karabiga ve (2018’de ilk 10 içinde yer almayan) Zonguldak Liman Başkanlıkları ise 8, 9 ve 10. sırada yer aldı. İlk 10 sırada yer alan Liman Başkanlıklarımızın toplam içindeki payı 2019’da yüzde 82.6’dan yüzde 84’e yükseldi. Başka bir ifade ile ilk 10 Liman Başkanlığının toplam yük içindeki payı artmış oldu.
Yükler Artıyor, gemiler azalıyor
Küresel çapta gemi boyutlarındaki büyümeye paralel olarak gemilerin bir limana uğrak yaptıklarında bir defada limana boşalttıkları ya da limandan yükledikleri yükün miktarı her geçen gün artıyor. Bu değişim ülkemizde net bir şekilde gözlemleniyor. İlave olarak ithalat yüklerindeki azalmanın da etkisiyle 2019 yılında tüm limanlarımıza uğrak yapan ticaret gemilerinin sayısı (2018’deki 72 binden) 55 bin gemiye geriledi. En fazla gemi uğrağı olan ilk 10 Liman Başkanlığının 7’sinde gemi sayısında önemli azalmalar gerçekleşti. Diğer yandan Samsun Liman Başkanlığında bu eğilimin zıt yönünde ve ciddi bir oranda değişim yaşanarak uğrak yapan gemi sayısı yüzde 26.7 oranında arttı.
Nicelik mi nitelik mi?
Sadece liman Başkanlıklarına uğrak yapan gemi sayısına bakarak, bir Liman Başkanlığının yük yoğunluğunu tahmin etmek yanıltıcı olur. Önemli olan uğrak yapan geminin niceliği değil niteliğidir. Örneğin Bodrum Liman Başkanlığına 2019 yılında uğrak yapan 2,026 geminin toplam gros tonu 770 bin iken, İzmir Liman Başkanlığına uğrak yapan 1,551 geminin toplam grosu 23 milyon tondur. Bu durumda (aslında bu tarz genel sıralamalar yerine) Liman Başkanlığı bölgesinin ticari yapısına göre sıralama yapmak gerekir. Benzer şekilde uğrak yapan geminin sadece kapasitesine göre değil, limana bıraktığı ya da limandan aldığı yüke göre de değerlendirme yapılabilir.
Konteyner elleçlemeleri
Bakanlık istatistiklerine göre Liman Başkanlıklarımıza bağlı olan konteyner terminallerinde elleçlenen konteyner, yüzde 6.9 oranında bir artışla 11.6 milyon TEU olarak gerçekleşti. Ambarlı Liman Başkanlığı yüzde 2 oranında azalma ile 3.1 milyon TEU rakamına gerileyerek yine ilk sırada yer alırken, onu yüzde 11.5 ve yüzde 7.4 oranında önemli artışlarla Mersin ve Kocaeli Liman Başkanlıkları izledi. Bakanlığın web sitesinde liman/terminal isimlerine göre bir sıralama yer almasa da liman bazında MIP (2018’de olduğu gibi) en fazla konteyner elleçleyen liman oldu. Bilindiği gibi Ambarlı’da konteyner elleçleyen 3 terminalden birisi olan ve 2005 yılından bu yana sektörde lider olan MARPORT, 2018’de liderliği MIP limanına bırakmıştı.
Kruvaziyerde 2017 yılı rakamları görüldü
2019 yılı kruvaziyer turizmi için beklentilerin yeniden filizlendiği bir yıl oldu. Sektörün doğası gereği beklentilerdeki artışın istatistiklere yansıması 2020 ve 2021’li yılları bulacaktır. Kruvaziyer yolcu sayısında 2018 yılına göre yüzde 40 gibi önemli bir artış oranı ile 300 bin yolcu rakamı yakalansa da sektör eski güzel günlerinden halen çok uzaktır. En azından 2019’da uzun zamandır aşağı yönlü ilerleyen rakamlar artmaya başladı. En fazla yolcu sayısına sırasıyla Kuşadası, Çeşme, Marmaris ve Alanya Liman Başkanlıklarında ulaşılırken İstanbul ve Bodrum Liman Başkanlıklarında 10 bin yolcunun altında rakamlar gerçekleşti.
RO-RO taşımaları
Yurt dışı düzenli RO-RO hatlarımız ile (yüzde 7.5 artışla) 275 bin araç (Tır, treyler ve vagon) yurda girerken, (yüzde 1.9 gerileme ile) 321 bin araç çıkış yaptı. Bu haliyle toplamda yüzde 2.2 oranında bir artışla 596 bin araca ulaşıldı. Avrupa yönlü taşımaların toplamı (yüzde 2.3 artış ile) 452 bin araç olurken, Karadeniz hatlarında yüzde 23.5 gibi önemli bir artış ile 72 bin araç taşıması gerçekleşti. Akdeniz Bölgesinde ise yüzde13.6 oranında bir gerileme yaşandı ve 69 bin araç taşıması yapıldı. En yoğun hatlar Avrupa hatları içinde 171 bin araç ile Tuzla (Pendik)-Trieste, Karadeniz hatları içinde 32 bin araç ile Samsun-Tuapse ve Akdeniz hatları içinde 30 bin araç ile Mersin-Gazimağusa oldu.
Dış ticarete yönelik otomobil taşımaları
Yurtdışı bağlantılı ve ihracat/ithalat amaçlı otomobil taşımacılığı toplamda (yüzde 14.7 oranında gerileme ile) 1.5 milyon araç olarak gerçekleşti. Denizyolu ile Türkiye’ye ithal edilen araç sayısı (yüzde 38 oranında gerileyerek) 270 bin araç olurken, ihraç edilen araç sayısı (yüzde 5.6 gerileyerek) 1,3 milyon araç oldu. Ford Otosan limanı 340 bin araçla en fazla otomobil elleçleme rakamına ulaşırken ikinci ve üçüncü sıralarda 266 bin araç ile Autoport ve 264 bin araç ile Derince Safi Limanı yer aldı.
Son söz
Liman rakamları ekonomik gelişimin doğrudan yansımasıdır. 2020 yılında küresel ve yerel ekonomik göstergelerin ivmelenmesi dileği ile…
Kaynaklar
T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı İstatistikleri
Prof.Dr. Soner ESMER – soneresmer@gmail.com